Ilja Leonard Pfeijffer: «Η νοσταλγία είναι ο πυρήνας της ευρωπαϊκής ταυτότητας» | Συνέντευξη στην εφημερίδα «Το Βήμα»

Συνεντεύξεις Ιούλιος 3, 2024

Ο βραβευμένος ολλανδός συγγραφέας Ilja Leonard Pfeijffer, με αφορμή την πρόσφατή του επίσκεψή του στην Ελλάδα για το 3ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, μίλησε στον Γρηγόρη Μπέκο και στην εφημερίδα «Το Βήμα» για το μυθιστόρημά του Grand Hotel Europa, το παρελθόν και το παρόν της Γηραιάς Ηπείρου, την Ακροδεξιά, αλλά και για τον μαζικό τουρισμό.

Grand Hotel Europa

Στο ηλεκτρονικό μήνυμα που μου έστειλε (για να κανονίσουμε τη συνομιλία μας μέσω Zoom) υπέγραψε ως «Ηλίας». Βέβαια, σπούδασε κλασική φιλολογία και ως το 2004 εργάστηκε ως δάσκαλος αρχαίων ελληνικών. «Εντάξει, ξέρω να σας καλημερίσω, ξέρω να γράψω και το αλφάβητο, μέχρι εκεί ωστόσο». Ο Ιλια Λέοναρντ Πφέιφερ, εκτός από βραβευμένος συγγραφέας, είναι ένας Ολλανδός (ευπροσήγορος, με σπαρταριστό χιούμορ) που δεν ανταποκρίνεται στα στερεότυπα που ακολουθούν τους Βορειοευρωπαίους. Κάθε άλλο, «νομίζω ότι είμαι πιο πολύ ένας μεσογειακός τύπος», κάτι που επιβεβαιώθηκε και από την πορεία του βίου του, καθώς τα τελευταία 15 χρόνια μένει (και δημιουργεί) στη Γένοβα. «Να, ορίστε, ο καθεδρικός έξω από το παράθυρό μου, δεν είναι πανέμορφος;» είπε και έστρεψε σταθερά την κάμερα ώστε να δούμε τον ναό απέναντι από το σπίτι του. Ο ίδιος έχει επισκεφθεί κάμποσες φορές την Ελλάδα.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ικαρος το μυθιστόρημά του Grand Hotel Europa (2018) που έχει πουλήσει εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα στην πατρίδα του και έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 20 γλώσσες. Πρόκειται για ένα πολύπλευρο και συναρπαστικό βιβλίο. Δύο είναι, πάντως, οι βασικοί του άξονες. Αφενός, ένα ξεπεσμένο ευρωπαϊκό ξενοδοχείο που έχει περάσει στην ιδιοκτησία ενός κινέζου επιχειρηματία. Αφετέρου, η προσπάθεια του κεντρικού αφηγητή (που είναι κι αυτός συγγραφέας) να επουλώσει πληγές μετά τον χωρισμό του από την ιστορικό τέχνης Κλίο, τον μεγάλο έρωτα της ζωής του. Ο Πφέιφερ συνθέτει μια αλληγορία (σοβαρή μα και διασκεδαστική, με την απαραίτητη ειρωνεία) για την πραγματικότητα και τη μοίρα της ευρωπαϊκής ταυτότητας που, μετά τις εφετινές ευρωεκλογές, φαντάζει ακόμα πιο επείγουσα.

Το πολιτικό παραμύθι της Ακροδεξιάς

«Τώρα αγωνιώ περισσότερο και η ανησυχία μου εντείνεται καθώς οι φόβοι μου φαίνεται να παίρνουν σάρκα και οστά. Στην Ιταλία ήδη κυβερνά η ακροδεξιά Τζόρτζια Μελόνι. Προς τα έξω καμώνεται τη μετριοπαθή και τη λογική, όσοι όμως βρισκόμαστε εδώ καταλαβαίνουμε ότι εφαρμόζει μια ατζέντα που σκοπό έχει την υπονόμευση και την ανατροπή της δημοκρατικής τάξης πραγμάτων. Το κάνει βήμα-βήμα, και αυτό είναι το πλέον επικίνδυνο, διότι είναι εύκολο και να το αγνοήσει και να το συνηθίσει κανείς. Αύξησαν δυνάμεις οι ακροδεξιοί σε όλη την Ευρώπη, αλλά, ευτυχώς, δεν έχουν ακόμα τη δύναμη, προσώρας τουλάχιστον, να ασκήσουν γενική εξουσία» δήλωσε στο «Βήμα» ο ολλανδός συγγραφέας. «Είναι περίπλοκη η κατάσταση. Οι παραδοσιακοί διαχωρισμοί Δεξιάς και Αριστεράς έχουν ατονήσει. Η παγκοσμιοποίηση έχει νικητές και χαμένους. Οι χαμένοι σημαδεύονται συγχρόνως από την κακή εκπαίδευση και την οικονομική ανασφάλεια. Επίσης, αντιδρούν και με ταυτοτικό τρόπο στην παγκοσμιοποίηση που τους απειλεί. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και τους σημερινούς αποδιοπομπαίους τράγους (που είναι οι πρόσφυγες, τα βολικά θύματα), αντιλαμβάνεστε ότι το κοκτέιλ είναι τρομακτικό. Το κρίσιμο είναι ότι, δυστυχώς, η Αριστερά δεν έχει μια συνεκτική και ενδιαφέρουσα ιστορία να μας πει. Αντιθέτως, η Ακροδεξιά καθιστά το δικό της απλουστευτικό παραμύθι απολύτως πειστικό. Πολιτικό παραμύθι είναι να ισχυρίζεσαι ότι θα λύσεις προβλήματα επικαλούμενος μια παλιά ιδανική εποχή που δεν υπήρξε ποτέ. Το αναφέρω αυτό επειδή η σύγχρονη Ακροδεξιά είναι, συν τοις άλλοις, ένα νοσταλγικό κίνημα, εργαλειοποιεί δηλαδή διάφορα μυθεύματα για να πετύχει τους στόχους της» συμπλήρωσε εμφατικά ο Πφέιφερ.

Grand Hotel Europa

Ενας Ευρωπαίος στον Νότο

Τον ρωτήσαμε, ύστερα, αν αποδέχεται και ως καλλιτέχνης τον χαρακτηρισμό «ρομαντικός του 21ου αιώνα», δεδομένης της καθόδου του από τον Βορρά προς τον Νότο. «Τον αποδέχομαι μόνο στον βαθμό που αναγνωρίζω ότι δεν είμαι αυθεντικός ρομαντικός. Δεν έχω καμία σχέση, ας πούμε, με τον Μπάιρον. Αυτή η κάθοδος (και η παρατεταμένη παραμονή εν συνεχεία) δεν ήταν προσχεδιασμένη αλλά μάλλον τυχαία. Κάτι ήθελα ίσως, κάτι άλλο έψαχνα. Εφυγα από το Λάιντεν, την πόλη μου μεταξύ Αμστερνταμ και Χάγης, ταξίδεψα (ενώ δεν φαίνεται από την κοψιά μου) με το ποδήλατό μου και μέσα σε σαράντα μέρες έφτασα μέσω Βελγίου και Γαλλίας στην Ιταλία» εξήγησε. Στη Γένοβα βρέθηκε για πρώτη φορά το 2008. Οι λίγες μέρες ξεκούρασης έγιναν μήνες (σε ενοικιαζόμενο χώρο) και χρόνια (σε δικό του σπίτι πια). Κάπως έτσι αναδιατάχτηκε η έμπνευσή του και προέκυψε αργότερα το μυθιστόρημα La Superba(2014), «όπου βλέπω αυτό το εμβληματικό λιμάνι ως διαχρονικό σημείο άφιξης και αναχώρησης, μιλώντας παράλληλα για το ζήτημα της μετανάστευσης (πολλοί οι Αφρικανοί που κομβικά περνούν από δω) και το αίσθημα της ξενότητας (οι προσδοκίες και τα όνειρα των ανθρώπων μοιάζουν πολύ, ακόμα κι αν τα δούμε ανάποδα). Πάντως, με την μετακίνησή μου στον Νότο άρχισα να νιώθω Ευρωπαίος, πριν δεν συνειδητοποιούσα τι ακριβώς σημαίνει αυτό» τόνισε ο Πφέιφερ.

Ο κίνδυνος του «θεματικού πάρκου»

Στο μυθιστόρημα Grand Hotel Europa ο ίδιος, ένα προοδευτικό μυαλό, διερευνά με πολιτισμικούς όρους «τη νοσταλγία ως συστατικό κομμάτι, ως πυρήνα της ευρωπαϊκής ταυτότητας». Διότι, τι να γίνει, «αν περικυκλώνουν την καθημερινότητά σου τα επιτεύγματα του παρελθόντος υπάρχει ο κίνδυνος να πιστεύεις, έστω και ασυνείδητα, ότι η ευδαιμονία είναι υπόθεση του παρελθόντος και μόνο. Ακόμα και οι αρχαίοι Ελληνες, την περίοδο που έβαζαν τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού, πίστευαν περισσότερο στο παρελθόν. Τέλος πάντων, η Ευρώπη οφείλει να επινοήσει εκ νέου τον εαυτό της, με συλλογικότητα και αλληλεγγύη, αν είναι να βρει μια ουσιαστική θέση σε αυτόν τον απρόβλεπτο κόσμο και να μη μετατραπεί σε ένα τεράστιο “θεματικό πάρκο” για τους τουρίστες του υπόλοιπου πλανήτη. Σήμερα ο μαζικός τουρισμός, μπορεί να αποφέρει χρήματα, εντάξει, αλλά προκαλεί και κοινωνικές ανισορροπίες, αλλάζει τη δομή πόλεων και χωρών. Οφείλουμε να αποφασίσουμε τι θέλουμε να είμαστε. Δεν χρησιμοποιώ αστόχαστα το παράδειγμα της Βενετίας στο βιβλίο, πρόκειται για μια πόλη που (κυριολεκτικά και συμβολικά) βυθίζεται σιγά-σιγά. Ξέρετε υπάρχει μια κόκκινη γραμμή που, αν την ξεπεράσεις, δεν υπάρχει επιστροφή» εκτίμησε ο Πφέιφερ.

Grand Hotel Europa
Credit: Stephan Vanfleteren

Το 2023 εξέδωσε ένα ογκωδέστατο βιβλίο που τιτλοφορείται Alcibiades (2023), ένα πολυσέλιδο ιστορικό μυθιστόρημα. «Η τρέχουσα δημαγωγία, ο λαϊκισμός και η αμφισβήτηση της δημοκρατίας με έπεισαν ότι η αφήγηση της καθηλωτικής (αλλά μάταιης) διαδρομής του Αλκιβιάδη μπορεί να αντηχήσει στο παρόν μας. Στο κείμενό μου αφηγητής είναι ο ίδιος και με όπλο τη ρητορική, ευρισκόμενος στην Περσία, όταν πλησιάζει στο τέρμα, προσπαθεί να πείσει τους Αθηναίους να τον εμπιστευτούν ξανά. Η αμφισημία του Αλκιβιάδη προσφέρεται ως παλέτα για τη δημιουργία ενός εντυπωσιακού μυθιστορηματικού ήρωα». Πλην όμως «τα πάντα ενυπάρχουν ήδη στον Ομηρο, τον οποίο λογαριάζω ως τον σπουδαιότερο δάσκαλό μου» κατέληξε ο Πφέιφερ και έστρεψε πάλι την κάμερα για να μας δείξει περήφανα την προτομή του Ομήρου που κοσμεί μια γωνιά του γραφείου του. «Αν δεν ήταν τυφλός, θα την τοποθετούσα πάνω στον ώμο μου, ξέρετε, για να με προσέχει όποτε γράφω» αστειεύτηκε.

Έτικέττες: