Στιβαρή προσέγγιση για Κ. Καραμανλή

Κριτικές Απρίλιος 6, 2012

Υπόδειγμα αυστηρής εφαρμογής της επιστημονικής μεθοδολογίας

Του Ευανθη Xατζηβασιλειου*

9789609527330Είναι κοινό μυστικό ότι, ως είδος ιστορικής μελέτης, η βιογραφία προξενεί κύματα πανικού στην ελληνική επιστήμη, αν όχι και στην κοινωνία: συνήθως αντιμετωπίζεται ως μορφή λόγου πολιτικά ελαυνόμενου, και επομένως διαβλητού ή έστω ύποπτου. Εγείρονται όμως και άλλες αντιρρήσεις: τα πρόσωπα -εκτιμάται- δεν διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην ιστορία, ενώπιον των μεγάλων, απρόσωπων οικονομικών ροπών? επιχείρημα επίσης πολιτικό, που αντανακλά έναν αριστερόστροφο δογματισμό.

Αυτός ο πανικός προσλαμβάνει ακόμη πιο ιδιότυπες μορφές όταν συζητείται το πρόσωπο του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ιδιότυπες, επειδή στην περίπτωση του Καραμανλή δεν είναι οι θετικοί προς αυτόν επιστήμονες που εμφανίζουν το άγχος: εκείνοι παρουσιάζονται πολύ πιο σίγουροι για την ορθότητα των ερμηνειών τους. Αντίθετα, ο πανικός εμφανίζεται σε όσους επιδιώκουν να αμφισβητήσουν το συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο: αυτοί είναι που δυσανασχετούν, επειδή δεν μπορούν να κάνουν αυτό που θέλουν, δηλαδή να μειώσουν τη συμβολή του. Πρόκειται για μια από τις περιπτώσεις όπου η αγωνία της προαπόφασης γίνεται τόσο έκδηλη, ώστε να καταντά διασκεδαστική.

Το εγχείρημα του Κωνσταντίνου Σβολόπουλου προορίζεται να αποτελέσει καμπή στην εξέλιξη της ελληνικής επιστήμης, κυρίως επειδή προσφέρει ένα υπόδειγμα της αυστηρής εφαρμογής της επιστημονικής μεθοδολογίας σε ένα πεδίο τόσο δύσκολο και τόσο ολισθηρό, όσο η βιογραφία. Βασίζεται στα πορίσματα ενός από τα σημαντικότερα έργα μεθοδολογίας της παγκόσμιας ιστοριογραφίας: το πόνημα των Renouvin και Duroselle, που αρθρώθηκε σε δύο τόμους, έναν για τις «βαθύτερες δυνάμεις» (τον οποίο ο Σβολόπουλος έχει μεταφράσει στην ελληνική) και έναν για το πολιτικό πρόσωπο (homme d’etat). Αυτή η στιβαρή θεωρητική κατάρτιση επιτρέπει στον συγγραφέα να αποτιμήσει δυναμικά το πρόσωπο και την εποχή, καθώς και να αποφύγει τις αντεπιστημονικές υπερβολές στις οποίες οδηγούν είτε η απλουστευτική διάθεση της θεοποίησης (από τη μια) είτε, από την άλλη, η ρηχή έμφαση στις στρουχτούρες.

Η πραγματικότητα

Η παρακολούθηση της ζωής και του έργου του Καραμανλή συνάπτεται με τη διακρίβωση όχι μόνον των αντικειμενικών δεδομένων που επέβαλαν η πραγματικότητα και η διεθνής συγκυρία, αλλά και στοιχείων υποκειμενικών, που χαρακτήρισαν τον Μακεδόνα πολιτικό στην ευρύτερη διάρκεια του βίου του: η λιτότητα του προσωπικού ύφους, η δημιουργικότητα που προέρχεται από τη βαθιά αίσθηση της αποστολής, η δυνατότητα για καθαρή σκέψη ακόμη και στην κορύφωση μιας κρίσης. Τέλος, η εμμονή στη σύνεση: ο Καραμανλής δεν ήταν «παίκτης» -λέγει ο Σβολόπουλος-, αλλά στην Ελλάδα της εποχής του δεν χρειαζόταν να είναι? αντίθετα, καλείτο να εξακτινώσει μια αίσθηση ελληνικής σταθερότητας, που αποτελούσε προϋπόθεση για την ευόδωση των στόχων του. Και η εμμονή στους στόχους αυτούς (ανάπτυξη, δημοκρατία, Ευρώπη) καταδεικνύει την ενότητα της ιστορικής του διαδρομής. Εχω την αίσθηση ότι ο αναγνώστης θα θεωρήσει ότι το πλέον «τολμηρό» τμήμα του βιβλίου είναι αυτό που αναφέρεται στην περίοδο μετά το 1980. Εκεί, ο Σβολόπουλος προσφέρει μια πρώτη ιστορική -δηλαδή βασισμένη σε πηγές- ερμηνεία της δεκαετίας του 1980 (και της «συγκατοίκησης» με τον Α. Παπανδρέου), αλλά και της προσωπικής διάστασης (διαβίωση, συνήθειες, ψυχικές ροπές του Καραμανλή). Θέματα που δεν έχουν ακόμη τύχει λεπτομερούς πραγμάτευσης.

Ωστόσο, η αξία του έργου δεν βρίσκεται μόνον στα στοιχεία που παραθέτει, στις εκτιμήσεις που προβάλλει, είτε ακόμη και στο καταιγιστικό και γοητευτικό ύφος της γραφής. Βρίσκεται, πρώτιστα, στο ότι μας δείχνει πώς σκέφτεται και γράφει ένας ιστορικός που γνωρίζει τόσο βαθιά το αντικείμενό του, ώστε να είναι απαλλαγμένος από το άγχος της «δικαίωσης» ή της «καταδίκης» του. Η επιτυχία του εγχειρήματος βασίζεται στη νηφαλιότητα και την ηρεμία, που και αυτές είναι καρποί δύο θεμελιωδών προαπαιτουμένων της ιστορικής επιστήμης: της γνώσης και της εντιμότητας.

* Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι αναπληρωτής καθηγητής, στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή, 11/03/2012

Έτικέττες:
Βιογραφία
,
Κωνσταντίνος Καραμανλής
,
Πολιτική