Σωτήρης Σουλιώτης | Μεταφράζοντας το βιβλίο «Οι υπάλληλοι» της Olga Ravn

Ο Σωτήρης Σουλιώτης φιλοξενείται στο blog του  Ίκαρου, στη στήλη «Το εργαστήρι της μετάφρασης», και μας μιλάει για το νέο βιβλίο της Olga Ravn Οι υπάλληλοι που μετέφρασε στα ελληνικά και βρέθηκε το 2021 στη βραχεία λίστα του Διεθνούς Βραβείου Booker.

Οι υπάλληλοι

Οι Υπάλληλοι της Olga Ravn (Όλγκα Ράουν) είναι μια εικόνα από το όχι και τόσο μακρινό μέλλον, αναφορικά με τον κόσμο της εργασίας και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα σ’ αυτόν και μέσω αυτού, σε μια εποχή που θυμίζει τις διαστημικές σειρές που βλέπαμε μικροί: η Γη έχει αποικίσει άλλους πλανήτες στο διάστημα, τα ταξίδια γίνονται με διαστημόπλοια και στους χώρους εργασίας μαζί με τους ανθρώπους συνεργάζονται και ανθρωποειδείς μηχανές, οι οποίες υπερτερούν σε πολλά σε σχέση με τους ανθρώπους: εργάζονται πιο παραγωγικά, είναι πολύ πιο υπάκουες, δεν παρεμποδίζονται από συναισθήματα και, το σπουδαιότερο, δεν πεθαίνουν, παρά επαναπρογραμματίζονται σε άλλο χώρο εργασίας, όταν λήξει η αποστολή τους στον προηγούμενο. Τι γίνεται όμως όταν τα πράγματα κάποια στιγμή μπερδεύονται, και η καθημερινή επαφή μεταξύ ανθρώπων και μηχανών (ας τις πούμε ρομπότ ή ίσως ρέπλικες, όπως στο Blade Runners) δημιουργεί απρόσμενες καταστάσεις, π.χ. τα ρομπότ να έχουν αισθήματα, όπως συμπάθεια, νοσταλγία κλπ; Και τι συνέπειες έχει αυτός ο αστάθμητος παράγοντας για το σχεδιασμό της εργασίας και τους ρόλους ανθρώπων και ρομπότ σε αυτήν;

Το μυθιστόρημα αποτελείται από σπονδυλωτές μαρτυρίες-συνεντεύξεις ανθρώπων και ρομπότ, με ύφος που όλο και περισσότερο μοιάζει, έτσι ώστε δύσκολα ξεχωρίζουν οι μεν από τα δε. Κάποιες φορές είναι δύσκολο να ξεχωρίσουν και τα φύλα, αφ’ ενός λόγω της ιδιομορφίας της δανικής γλώσσας, που αφ’ ενός έχει ένα κοινό γένος για αρσενικό και θηλυκό, και που δεν έχει καταλήξεις στα επίθετα, όπως στα ελληνικά, αφ’ ετέρου ίσως και αρκετά ηθελημένα εκ μέρους της συγγραφέως, με σκοπό να υπάρξει ακόμα περισσότερη σύγχυση σχετικά με τα πλάσματα που παρουσιάζονται. Γιατί τελικά, αυτό είναι: άνθρωποι και ρομπότ δεν είναι παρά πλάσματα που θέλουν να ζήσουν και να απολαύσουν όμορφες στιγμές, παρά να αναλωθούν σε δυσδιάκριτες και αποκτηνωτικές παραγωγικές διαδικασίες, ακόμα και αν η επιθυμία τους αυτή τα οδηγήσει στο θάνατο.

Το βιβλίο αυτό είναι μια προειδοποίηση για το τι μπορεί να επιφέρει η συνεχόμενη εντατικοποίηση της εργασίας και η υποταγή του ανθρώπου σε αυτήν. Το βλέπουμε και σήμερα, σε ένα σωρό εκφάνσεις: εξαήμερη αντί για πενθήμερη εργασία, συρρίκνωση ελεύθερου χρόνου, εξοντωτικοί ρυθμοί και επισφαλείς συνθήκες εργασίας. Το ελπιδοφόρο μήνυμα όμως είναι ότι ακόμα και τα ρομπότ μπορούν να εναντιωθούν σ’ αυτό, πόσο μάλλον οι άνθρωποι.

Οι υπάλληλοι

Έτικέττες: