Αλλαγή πλεύσης

Κριτικές Ιούνιος 6, 2012

Ελισάβετ Κοτζιά, Η Καθημερινή, 3/6/2012

9789609527507Νέα στροφή στην πεζογραφία του Δημήτρη Νόλλα αποτελούν τα δέκα διηγήματα της συλλογής «Στον τόπο» («Ικαρος, σελ. 85). Κείμενα της τελευταίας δεκαετίας υπογραμμίζουν μια πτυχή που αχνοφαινόταν στην προηγούμενη διηγηματογραφική του εργασία «Ο παλαιός εχθρός» (2004). Είναι η στροφή από τον χώρο του ασύμπτωτου, του άδειου και του ξένου προς μια πλευρά στην οποία συγκεντρώνεται μια αχτίδα ζεστασιάς, μια υποψία θερμότητας, μια μικρή εστία θαλπωρής και αγάπης. Διότι το επίδικο θέμα είναι το συναίσθημα, το ψυχικό δέσιμο, η διαθεσιμότητα στην ανθρώπινη σχέση. Στην παλαιότερη πεζογραφία του Νόλλα ο κόσμος εμφανιζόταν αμετακίνητα στενάχωρος, οριστικά αφιλόξενος, πάγια εχθρικός· μια δυστοπία που το σταθερά αρνητικό πρόσημό της οφειλόταν στα άφιλα άτομα, στα άβουλα υποκείμενα και στα ανερμάτιστα όντα που τον κατοικούσαν. Κόσμος φτιαγμένος από τις απλανείς τροχιές σημαδιακών κι αταίριαστων, περιλάμβανε πρόσωπα που δύσκολα εντάσσονταν στην κοινότητα. Αεργοι, απατεώνες και απροσάρμοστοι· αιθεροβάμονες, αμφιρρεπείς και ημιπαράφρονες· ταπεινωμένοι, εκφυλισμένοι και βαριά ασθενείς. Ασχετα βλέμματα, άνθρωποι που ξεχνιούνταν, μορφές που περιφέρονταν, φιγούρες που χάνονταν· μέσα σε δαίδαλους, σε πηγάδια και σε στοές· φιγούρες που λοξοδρομούσαν, παραστρατούσαν, παραπλανούνταν. Κόσμος χωρίς στάση για τους πλάνητες, χωρίς αιγίδα για τους πένητες, χωρίς τη φωλιά μιας θερμής αγκαλιάς. Αναπόδραστα, το απηνές, άσπλαχνο, άξενο σύμπαν του Νόλλα εκτροχιαζόταν και πνιγόταν στο αίμα. Πλάι, έτσι, στους διπλοπρόσωπους και στους ξεγυμνωμένους, στους δύσμοιρους και στους ηττημένους, μέσα στο σύμπαν του λυκόφωτος ετελείτο το αδιανόητο. Φιγούρες φθονερές, αναίσχυντες, χαμερπείς, ρυπαρές και ασύδοτες βύθιζαν το μαχαίρι κατάστηθα, πυροβολούσαν και πυροδοτούσαν εκρηκτικούς μηχανισμούς. Ηταν ο κόσμος του νείκους και της έριδος χωρίς μια θέση για τη στοργή, την τρυφερότητα και τον έρωτα.

Με τον «Τόπο», στην προηγούμενη ποιητική της απάνθρωπης αποξένωσης, ο Δημήτρης Νόλλας αντιπαραθέτει την καινούργια ποιητική της φιλότητας. Οχι βέβαια κάτι ριζοσπαστικά αλλιώτικο, αλλά μια ελαφρώς πειραγμένη εκδοχή του παλαιότερου. Διότι οι ήρωές του εξακολουθούν να βρίσκονται στο κοινωνικό και στο ψυχικό περιθώριο (φανατικοί εργένηδες, μοναχικοί γέροντες, ερωτικά τραυματισμένοι, απομονωμένοι αιπόλοι). Στα προγενέστερα ο παράγων συναίσθημα εισέβαλλε μέσω του κενού και της απουσίας. Εδώ αντιθέτως τίθεται ευθέως ως εκδήλωση ευθύνης για τον άλλο: η επιδίωξη της φροντίδας ενός απροστάτευτου βρέφους και το αντίδωρο της προσφοράς συντροφίας (στα «Καμένα χαρτιά» και «Μωρό στην αιώρα», δύο πεζά που δεν είναι τυχαίο πως αποτελούν χριστουγεννιάτικα διηγήματα). Το «Ενα κουλούρι για δυο» και το «Αναπόδραστες συναντήσεις» τα οποία διέπονται από την ευαγγελική ρήση «ου καλόν είναι τον άνθρωπον μόνον». Τέλος, το «Μάτζικερτ», η «Νεκρή φύση επί των υδάτων» και «Η τιμή των ονείρων», που νομιμοποιούν την πολιτισμική ετερότητα του ανένταχτου στην αγκαλιά της κοινότητας μετανάστη.

Στην καινούργια συλλογή, ο Νόλλας ισορροπεί επί ξυρού ακμής και νικάει. Στον «Παλαιό εχθρό» υπήρχαν διηγήματα όπου εμπλέκονταν κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα και ευαίσθητα προβλήματα πολιτικής ορθότητας τα οποία ενδεχομένως υπερέβαιναν την αντοχή του μυθοπλαστικού υλικού τους («Κανένας μόνος του και λυπημένος», «Ο άλαλος άλλος»). Αντιθέτως, «Στον τόπο» η κρατούσα ιδέα στηρίζεται, χωνεύεται, αφομοιώνεται μέσα από μια ποικιλία περιστάσεων με κοινό συστατικό την παράκαμψη του ορθού λόγου – μέσα από την αιφνίδια αποκάλυψη η οποία διαπερνά σαν ακτίνα, μέσα την αλόγιστη αφοσίωση η οποία προσφέρεται δωρεάν, μέσα από την ακλόνητη εμμονή, μέσα από τη γενναιόδωρη προσφορά, μέσα από τη δεισιδαίμονα πίστη.

Έτικέττες:
Δημήτρης Νόλλας
,
Διηγήματα