Βαγγέλης Προβιάς | Μεταφράζοντας τον «Αθέατο πόνο» της Emily Wells

Ο Βαγγέλης Προβιάς φιλοξενείται στη στήλη μας «Το εργαστήρι της μετάφρασης» και μας μιλάει για το μεταφραστικό ταξίδι του μυθιστορήματος της Emily Wells, Αθέατος πόνος. Ένα βιβλίο που φέρνει στο επίκεντρο τον χρόνιο πόνο και τη μη ορατή αναπηρία, σε μια συναρπαστική καταγραφή της χρόνιας ασθένειας, που εξερευνά την πολύπλοκη σχέση μεταξύ πόνου, γλώσσας και φύλου.

Αθέατος πόνος

Στην διαδικασία της μετάφρασης συχνά υπάρχει μια μαγική, σχεδόν μεταφυσική, στιγμή, όπου μια φράση, μια παράγραφος, ένα απόσπασμα του κειμένου, δημιουργεί μια ρωγμή στην "αναγνωστική καρδιά" σου.

Δηλαδή, για να αποσαφηνίσω τη μεταφορά, καταφέρνει και μεταβάλλει τους βαθιά προσωπικούς, με πολύ διάβασμα κερδισμένους, τρόπους που κάθε αναγνώστης έχει δημιουργήσει για να απολαμβάνει τα βιβλία, να τα αγαπάει.

Μιλάω για αναγνωστική καρδιά, και όχι για μεταφραστική, εσκεμμένα: μερικά βιβλία, αν και τα μεταφράζεις, σε επαναφέρουν στην θέση του αναγνώστη, εκεί όπου απολαμβάνεις το γραπτό με την ανεπιτήδευτη και ορμητική χαρά του εραστή μόνο της τέχνης της αφήγησης. 

Από αυτήν, λοιπόν, την καλοδεχούμενη μικρή ρωγμή, ορμάνε μέσα σου, στην αρχή ήπια, αργά, αλλά μετά ορμητικότερα, καινούργια δεδομένα: Πτυχές του κόσμου που δεν γνώριζες μα και νέοι τρόποι να τον βλέπεις. Αποκαλύψεις για συνδέσεις ανάμεσα σε πρόσωπα και σε πράγματα που σε συγκινούν, σε θυμώνουν, σε εκπλήσσουν. Αναγνώσεις και ερμηνείες, βαθιά προσωπικές, της εκπληκτικά ποικιλόμορφης περιπέτειας της ζωής που επειδή είναι γραμμένες με αδιαπραγμάτευτη, ανελέητη αλήθεια τις νιώθεις στο δέρμα σου. Σαν ερέθισμα, σαν αφή και σαν πόνο.

Τότε, αισθάνεσαι θαυμασμό για τη συγγραφέα, για την έμπνευση και την τέχνη της, για το ταλέντο και την εργατικότητά της.

Πριν από μερικές μέρες ανταλλάξαμε μηνύματα με την Emily Wells: μου έγραφε πόσο διασκέδασε, και σχεδόν συγκινήθηκε, που στην πόλη όπου πήγε πανεπιστήμιο, σε ένα εστιατόριο υπάρχει ένα μπουρίτο με το όνομά της. «Μπουρίτο Έμιλι». Γελάσαμε πολύ, με τον νέο τρόπο που γελάμε σήμερα: πολλά κατακίτρινα emoticons. H ζωή είναι παράξενη στην εποχή μας.

Αυτό το κορίτσι που ξεκαρδίζεται ηλεκτρονικά με το «Μπουρίτο Έμιλι», πέρασε τα χρόνια της νιότης της να προσπαθεί να πείσει τους γύρω της, γονείς, γιατρούς, συνεργάτες, φίλους, ότι δεν είναι καταθλιπτική, υστερική, σαλεμένη, και ότι ο μόνιμος, σωματικός, αθέατος πόνος της, είναι υπαρκτός. Εγκατέλειψε τον κλασικό χορό, και πολλά από όσα είναι δεδομένα στη ζωή μιας νέας γυναίκας, για να υπομείνει την μυστήρια αρρώστια. Όταν τελικά αυτή η αρρώστια απέκτησε ένα όνομα, μια υπόσταση, η Έμιλι αποφάσισε να την «τραγουδήσει», να την αφηγηθεί.

Και πώς την αφηγήθηκε… πώς έκανε κοινωνικό το αυτοβιογραφικό, πώς έκανε την προσωπική της ιστορία κομμάτι αλλά και απόκοτο της Ιστορίας της Ιατρικής, της Ψυχιατρικής, του κλασικού χορού. (Γιατί, ναι, κάθε προσωπική ιστορία είναι παιδί της Ιστορίας με κεφαλαίο αρχικό). Και μας έδωσε μια μαρτυρία όχι μόνο για τις χρόνιες, αυτοάνοσες παθήσεις, αλλά και για τις απεριόριστες προοπτικές της γραπτής αφήγησης. 

«Το πιο σημαντικό από όλα είναι να βρίσκουμε τις σωστές λέξεις», γράφει η Γουέλς στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου της. Ναι.

ΥΓ: το απόσπασμα του βιβλίου που δημιούργησε την ρωγμή στην αναγνωστική καρδιά μου είναι οι σελίδες 210 έως 214. Έτσι τελειώνει:

«Η Μπεχτσέτ είναι να χάνονται φιλίες λόγω της ανημπόριας σου να πας σε μια μάζωξη, να χάνονται εραστές επειδή προτιμούν να αμελήσουν να κάνουν μια εξέταση για κάποιο σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα – κάτι για το οποίο δεν μπορείς να τους κατηγορήσεις, αλήθεια, μιας και έχεις τόσο λίγα να τους δώσεις, συν ότι δεν τους θέλεις πουθενά κοντά σου στις φάσεις που είσαι με επιβαρυμένη υγεία. Η Μπεχτσέτ είναι να μπορείς να λες μόνο εξαιρετικά άχαρες και δυσάρεστες ιστορίες. Η Μπεχτσέτ είναι να ερωτεύεσαι και να μαθαίνεις να επιτρέπεις σε κάποιον να είναι κάπου κοντά σου στις φάσεις που είσαι με επιβαρυμένη υγεία. Η Μπεχτσέτ είναι να αφαιρείς κομμάτια της ψυχής σου. Η Μπεχτσέτ είναι να λες στους άλλους ότι η αρρώστια σου μοιάζει πολύ με τον ερυθηματώδη λύκο. Η Μπεχτσέτ είναι κάτι που περιγράφεται πιο καλά αν πεις πως μοιάζει σαν να είσαι αλλεργικός σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Μπεχτσέτ είναι κάτι που περιγράφεται πιο καλά αν πεις πως αισθάνεσαι τόσο χάλια, για τόσο πολύ χρόνο, ώστε ο πραγματικός σου φόβος είναι πως, σύντομα, καμία μαστούρα δεν θα σε βγάζει από όλο αυτό. Η Μπεχτσέτ είναι να ξέρεις πως την έχεις γαμήσει εντελώς και απολύτως, ότι η δύναμη ζωής που έχεις όλο και θα λιγοστεύει, ότι πρέπει να ξεχάσεις πως θα προσφέρεις στους ανθρώπους ή ότι θα έχεις καριέρα, αν θέλεις ποτέ να καταφέρεις να γράψεις. Η Μπεχτσέτ είναι να υπενθυμίζεις στον ίδιο σου τον εαυτό, ακόμη και όταν είσαι κατάκοιτη στο κρεβάτι, πως είσαι μια από τις τυχερές.»

…Ναι, αλλά υπάρχει και η γραφή, η αφήγηση. Η μεγάλη νοηματοδότηση, η ανακούφιση. Η «εγγύηση» πως δεν θα χάσεις ποτέ την σπουδαία ικανότητα να γελάς με τα μπουρίτο που έχουν το όνομά σου.

Αθέατος πόνος

Έτικέττες: