Τα Νέα-Βιβλιοδρόμιο: Τέσσερις και μια γλώσσες για τον Οδυσσέα Ελύτη.

Συνεντεύξεις Νοέμβριος 8, 2016

Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, με αφορμή την πεντάγλωσση ανθολογία «Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!» του Οδυσσέα Ελύτη με τη μουσική του Γιώργου Κουρουπού, συνομίλησε με τον Μανώλη Πιμπλή για την έκδοση αυτή αλλά και το έργο του Οδυσσέα Ελύτη.
Διαβάστε παρακάτω το εξαιρετικό κείμενο που δημοσιεύτηκε το Σάββατο 5 Νοεμβρίου στην εφημερίδα Τα Νέα, στο ένθετο Βιβλιοδρόμιο:

 Οδυσσέας Ελύτης

Πεντάγλωσση ανθολογία, ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό και δύο CD συνθέτουν μια επετειακή έκδοση για τον νομπελίστα ποιητή, είκοσι χρόνια μετά τον θάνατο του.

Μια νέα έκδοση για τον Οδυσσέα Ελύτη θα εμφανιστεί στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων τις μέρες αυτές. Είναι αποσπάσματα του έργου του ανθολογημένα από τον άνθρωπο στον οποίο ο ίδιος ο ποιητής ανέθεσε τη μετά τον θάνατό του φροντίδα του, από την ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Η ιδιαιτερότητά της έγκειται στο γεγονός ότι είναι πεντάγλωσση! Η ίδια ανθολογία υπάρχει, πέρα από τα ελληνικά, στα ιταλικά, τα ισπανικά, τα γαλλικά και τα αγγλικά. Περιέχει άφθονο φωτογραφικό υλικό, εν μέρει σπάνιο, στο οποίο περιλαμβάνονται τόσο απαθανατισμένες στιγμές της νεότητας του Ελύτη - μέχρι και της παιδικής ηλικίας - όσο και εικαστικά του έργα. Μάλιστα τα έργα δεν επαναλαμβάνονται, αλλά την κάθε μετάφραση τη συνοδεύουν διαφορετικά. Ταυτόχρονα, η έκδοση συνοδεύεται από δύο CD τα οποία περιέχουν ποιήματα του Ελύτη μελοποιημένα από τον Γιώργο Κουρουπό αλλά και αναγνώσεις ποιημάτων. Πρόκειται άλλοτε για ευρύτερες συνθέσεις και άλλοτε για τραγούδια, ερμηνευμένα από τον Τάση Χριστογιαννόπουλο και τη Θεοδώρα Μπάκα. Τα μουσικά όργανα είναι τέσσερα, με σολίστες τους Θανάση Αποστολόπουλο (πιάνο), Στέλλα Τσάνη (βιολί), Ηλία Σδούκο (βιόλα) και Λευκή Κολοβού (βιολοντσέλο). Τις αναγνώσεις κάνουν ο Δημήτρης Καταλειφός και η ίδια η ανθολόγος.

Οδυσσέας Ελύτης

Είναι μια πολυτελής έκδοση του Ίκαρου, η οποία όμως θα πωλείται σε ελκυστική τιμή χάρη σε χορηγία της Alpha Bank αλλά και χάρη στη διάθεση όλων για προσφορά, προκειμένου να εκδοθεί ένα τέτοιο βιβλίο ως τιμή στη μνήμη του νομπελίστα ποιητή, που συμπληρώνει φέτος είκοσι χρόνια απουσίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο βιβλίο περιέχεται δουλειά τριάντα επτά διαφορετικών μεταφραστών. Δεδομένου ότι η ανθολόγηση δεν αλλάζει ανάλογα με τη γλώσσα, κάτι που επιτρέπει να δει ένας πολύγλωσσος αναγνώστης και τις διαφορετικές προσεγγίσεις στο έργο του Ελύτη των μεταφραστών, σε αρκετές περιπτώσεις χρειάστηκε ορισμένα κομμάτια της ανθολογίας να μεταφραστούν από την αρχή, και μάλιστα αυτά τα κομμάτια ήταν διαφορετικά σε κάθε γλώσσα, ανάλογα με το τι ήταν ήδη μεταφρασμένο ή όχι. Όπου υπήρχαν περισσότερες της μιας μεταφράσεις, η Ιουλίτα Ηλιοπούλου επέλεξε να υπάρχει ποικιλία μεταφραστικού λόγου, περιλαμβάνοντας μεταφράσεις διαφορετικών εποχών. Επομένως το εγχείρημα είχε αρκετές οργανωτικές δυσκολίες και χρειάστηκε αρκετά μεγάλο διάστημα προκειμένου να υπάρξει ο κατάλληλος συντονισμός και να προκύψει το αποτέλεσμα. Ιδιαίτερα βοήθησαν τέσσερις μεταφραστές, οι Ντέιβιντ Κόνολι, Μπεατρίς Στελιό-Κόνολι, Πάολα Μινούτσι, Νίνα Αγγελίδου. 

Processed with VSCO with c3 preset Processed with VSCO with c3 preset

Το βιβλίο, που έχει τον τίτλο «Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!» του Οδυσσέα Ελύτη με τη μουσική του Γιώργου Κουρουπού, περιλαμβάνει ποιήματα και πεζά από τα έργα Μαρία Νεφέλη, Ανοιχτά χαρτιά, Τα Ρω του Έρωτα, Προσανατολισμοί, Ήλιος ο Πρώτος, Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας, Άξιον Εστί, Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά, Το Μονόγραμμα, Τα Ελεγεία της Οξώπετρας, Τρία Ποιήματα με Σημαία Ευκαιρίας, Δυτικά της Λύπης, Τα Ετεροθαλή, Σηματολόγιον. Στόχος είναι να απευθυνθεί σε ένα διεθνές κοινό - και τα τραγούδια είναι μεν στα ελληνικά, αλλά ο ξένος ακροατής θα μπορεί ταυτόχρονα να παρακολουθεί τον λόγο μεταφρασμένο στη γλώσσα του.

 «Με τις επιλογές μου επιχείρησα να δώσω μια αίσθηση ευφρόσυνη, σε αντιδιαστολή με τη μουντή εποχή μας» λέει στο «Βιβλιοδρόμιο» η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. «Οι επιλογές αυτές θέλουν ταυτόχρονα να υπενθυμίσουν το αξιακό σύστημα του Ελύτη, το οποίο περιλαμβάνει έννοιες χαμένες στη σημερινή μας καθημερινότητα».

Πώς θα περιέγραφε η ίδια το αξιακό αυτό σύστημα; «Την ποίηση του Ελύτη τη διέπουν σταθερές αξίες, ενδεικτικά αναφέρω: η αθωότητα ως πρωτογενής πνευματική αξία, η εναντίωση στην τρέχουσα αντίληψη της ζωής, μια έντονη επαναστατική δύναμη, το όνειρο, συνδυαστική και ερευνητική φαντασία που οδηγεί από τη μια μεριά στην ανακάλυψη μιας βαθύτερης πραγματικότητας και από την άλλη στην ανασύνθεση της γύρω πραγματικότητας, αλλά και πίστη στην ελευθερία, στη δικαιοσύνη, στο μεγαλείο των ταπεινών στοιχείων, στη μεγαλοσύνη του ανθρώπου, στις δυνάμεις του πνεύματος. Προβολή της διαφάνειας σε ένα πνευματικό επίπεδο, της μαγείας μέσα στην ποιητική λειτουργία. Κάθε εικόνα, κάθε σύμπλεξη λέξεων παράγει κυριολεκτικά ή αλληγορικά αναγγελίες, επιβεβαιώσεις, προτροπές για τη ζωή.

Η υπέρβαση, η γεωμέτρηση, η ανακατάταξη της πραγματικότητας, η πίστη στη διάρκεια, η χαριστική αντίληψη της ζωής, η ερωτική σύλληψη του κόσμου, η αγιοποίηση των αισθήσεων, η ηλιακή μεταφυσική ως μέθοδος αποκρυπτογράφησης του μυστηρίου της ύπαρξης είναι κάποια από τα σταθερά αξιώματα της σκέψης του ποιητή», μας λέει.

 

Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου διαπιστώνει ότι το διεθνές ενδιαφέρον για την ποίηση του Ελύτη παραμένει αμείωτο. «Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια μεγάλη ανθολογία της ποίησής του στη Χιλή. Στην Ιταλία βγαίνουν συνεχώς βιβλία και υπάρχουν πολλοί μεταφραστές του Ελύτη, με προεξάρχουσα την Πάολα Μινούτσι. Τελευταία ήρθαν σε επαφή μαζί μου μεταφραστές που θέλουν να μεταφράσουν Ελύτη στην Αρμενία, στη Σερβία αλλά και στην Ιαπωνία. Πέρυσι έκανε μια ανθολόγηση και μετάφραση στα γαλλικά η Αγγελική Ιονάτος. Στη Γαλλία επίσης κυκλοφόρησαν τα "Ελεγεία της Οξώπετρας" σε βιβλιοφιλική έκδοση με χαρακτικά. Παρά το γεγονός πάντως ότι η γλώσσα την οποία γνώριζε και στην οποία έδινε ιδιαίτερη σημασία ο Ελύτης ήταν τα γαλλικά, οι γλώσσες που φάνηκαν να τον αγαπούν ιδιαίτερα είναι τα ισπανικά και τα ιταλικά. Το γεγονός πάντως ότι μεταφράζεται σε χώρες πολύ διαφορετικές, όπως η Κίνα και η Ιαπωνία ή η Ρωσία και η Αρμενία, δείχνει ότι πέρα από τα σύμβολα της γλώσσας του, που σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να κατανοηθούν πλήρως μόνο από έναν Έλληνα (ακόμα και η λέξη “θάλασσα" αλλιώς ακούγεται από έναν Έλληνα και αλλιώς από κάποιον που ζει σε ηπειρωτικό κράτος), οι αρχές και οι αξίες που χαρακτηρίζουν την ποίησή του έχουν διάσταση πανανθρώπινη. Βλέπω λοιπόν με ενδιαφέρον τις προτάσεις ξένων μεταφραστών, ιδίως των νέων. Είμαι υπέρ των πολλαπλών μεταφράσεων και κατά της αποκλειστικότητας. Ο ίδιος ο Ελύτης άλλωστε έλεγε ότι στην ποίηση η μετάφραση διασώζει όχι πάνω από το από το 20% του έργου.

Η σημασία της συνέργειας των τεχνών

Με αφορμή τις μουσικές συνθέσεις του Γιώργου Κουρουπού, η Ιουλίτα Ηλιοπούλου υπογραμμίζει τη σημασία της συνέργειας των τεχνών. «Η μαγεία του λόγου αναδεικνύεται αβίαστα με τη μουσική, όταν και αυτή προσπαθεί να κάνει έναν ισότιμο διάλογο μαζί του. Πιστεύω ότι πολλές φορές μια ερμηνεία του έργου μπορεί να την προσφέρει καλύτερα μια άλλη τέχνη παρά η επιστήμη. Στο "Μονόγραμμα”, λ.χ., ο Κουρουπός αναδεικνύει κρυφές του πλευρές, ένα κοινωνικό στοιχείο που συνήθως δεν αναδεικνύεται. Με τη μουσική πολλές φορές νιώθει ο ακροατής αυτό που ξεχνάμε να αναδείξουμε». Ο Γιώργος Κουρουπός έχει άλλωστε επανειλημμένα μελοποιήσει Ελύτη. Το 1989 μελοποίησε τον «Μικρό Ναυτίλο» για λογαριασμό της Ορχήστρας των Χρωμάτων του Μάνου Χατζιδάκι, λίγο αργότερα το «Ακινδύνου, Ελπιδοφόρου, Ανεμπόδιστου» από τα «Ελεγεία της Οξώπετρας», στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 μελοποίησε δέκα ακόμα ποιήματα για φωνή και πιάνο και το 2004 παρουσίασε το «Μονόγραμμα», συμφωνική σουίτα για φωνές, χορωδία και ορχήστρα. Στο συγκεκριμένο εγχείρημα, λόγω της μεγάλης ποικιλίας στη μορφή και στο περιεχόμενο των επιλεγμένων ποιημάτων, κινήθηκε και εκείνος με πολύ διαφορετικές προσεγγίσεις, φτιάχνοντας από απλά τραγούδια που τραγουδιούνται στον δρόμο μέχρι απαιτητικές συνθέσεις. Όπως λέει και ο ίδιος στο μικρό σημείωμά του ειδικά για την έκδοση αυτή: «Γνωρίζοντας ότι η μουσική έχει τη δυνατότητα να υπογραμμίζει, να προβάλλει και να μεγεθύνει το συναισθηματικό αντίβαρο των λέξεων και των στίχων, προσωπική μου επιδίωξη είναι να προκαλέσω μια συγκινησιακή φόρτιση ικανή να οδηγήσει τον ακροατή σε μια βαθύτερη - ή έστω διαφορετική! - κατανόηση του έργου του ποιητή, αλλά επίσης μέσα από το παζλ φράσεων, ήχων και εικόνων να ξεπροβάλει αβίαστα, διαυγής και απέριττη η μορφή του Οδυσσέα Ελύτη».

Έτικέττες:
Ιουλίτα Ηλιοπούλου
,
Οδυσσέας Ελύτης