Η ομιλία του Νικόλαου Ι. Μέρτζου, στην παρουσίαση του βιβλίου του Κωνσταντίνου Σβολόπουλου, "Κωνσταντίνος Καραμανλής 1907-1998: Μια πολιτική βιογραφία" που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 26 Μαίου 2012, στο πλαίσιο της 9ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης.
Κατά την τελευταία 35ετία κυκλοφόρησαν πολλά βιβλία πολλών -κατά κανόνα επιφανών- συγγραφέων αφιερωμένα ειδικά στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και στην πολιτική του, καθώς επίσης πρακτικά επιστημονικών συνεδρίων και, σε δώδεκα τόμους, τα Αρχεία του. Εξ άλλου ο Μακεδών Εθνικός Ηγέτης συμπρωταγωνιστεί τουλάχιστον σε όσα εκατοντάδες βιβλία και άλλα δημοσιεύματα αναφέρονται στον δημόσιο βίο των Ελλήνων και στην κατάσταση της Ελλάδος μεταξύ 1955-1995. Συμπρωταγωνιστεί άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά ανάλογα, εννοείται, προς την οπτική του συγγραφέα και την συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Θα μπορούσε, συνεπώς, να αναρωτηθεί κανείς γιατί, μετά από όλα αυτά και 4 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο «΄Ικαρος» κυκλοφόρησε εφέτος ένα ακόμη βιβλίο για τον Καραμανλή. Οι λόγοι είναι προφανείς:
Στους χαλεπούς καιρούς μαςο Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής είναι πιο επίκαιρος και πιο δημοφιλής παρά ποτέ. Είναι το υψηλό ανάστημα του πολιτικού ανδρός που σήμερα μας χρειάζεται δραματικά και που μας λείπει απελπιστικά. Και, επειδή στο επίπεδο της συνόλης ηγεσίας μας έλειψε το παράδειγμά του, διεσαλεύθησαν τα θεμέλια της Γης, της Πατρίδας μας και ήδη διακυβεύεται σε μια ζαριά η υπόσταση του ελληνισμού. Καταρρέουν όλα όσα υπό την ηγεσία του οικοδόμησε ο ελληνικός Λαός.
Το ήθος του και το κύρος του, η λιτότητά του και η αποφασιστικότητά του, η εντιμότητά του και η αποτελεσματικότητά του, η διορατικότητά του και η σταθερότητά του, η φιλοπατρία του και η σοφία του είναι ασφαλώς σπάνιες αρετές και είναι ουτοπία η ελπίδα ότι θα ήταν δυνατόν ποτέ να τις ενσαρκώσουν όλες με τόση πυκνότητα οι επιγενόμενοι πολιτικοί ηγέτες μας.
Ου παντός πλειν εις Κόρινθον. Ωστόσο, αναμφίβολα αποτελούν μια Σχολή Πολιτικής που εύλογα θα ανέμενε κανείς να προσπαθούν, έστω απλώς να προσπαθούν, να ακολουθήσουν οι τωρινοί πολιτικοί. Και, αν δεν μπορούσαν να τις προχωρήσουν ούτε ένα βήμα ούτε σε ένα άξονα, είχαν το καθήκον τουλάχιστον να μην τις προδώσουν. Διότι δεν είναι αρετές ενός μόνον ανδρός. Είναι οι αρετές που μας διδάσκει χιλιάδες χρόνια ο ελληνικός πολιτισμός, είναι οι αξίες που κατέκτησαν με το αίμα τους οι πατέρες μας, είναι η κοσμοαντίληψη που μας παρέδωσαν οι ελληνικοί αιώνες και είναι οι θεμελιώδεις αρχές του ελληνικού Συντάγματος που οι πολιτικοί ορκίσθηκαν να τηρούν πιστά.
Είναι σήμερα τόσο σκοτεινοί οι καιροί, τόσο αλλοπρόσαλλες οι περιστάσεις και τόσο πληγωμένοι, τόσο αλαφιασμένοι και τόσο δικαιολογημένα οργισμένοι οι Έλληνες που, ως φαίνεται, λησμονήσαμε ποιάν Ελλάδα οικοδομήσαμε, πώς και με ποιους, τι περάσαμε, πόσο ψηλά φτάσαμε, πού ανήκουμε, ποιοι μας απειλούν και ποιοι μας βοηθούν. Τι μας υπαγορεύει η Λογική.
Το μεγάλο προτέρημα του βιβλίου αυτού είναι ότι ακτινογραφεί επιστημονικά όσα ακριβώς λησμονήσαμε, όσα χρειαζόμαστε επιτακτικά και όσα παραζαλισμένοι κι οργισμένοι παίζουμε τώρα σε μια ζαριά.
Ο τίτλος του βιβλίου είναι Καραμανλής 1907-1998 Μια πολιτική βιογραφία. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι η ακτινογραφία μιας κομβικής Εποχής που ο Μεγάλος Μακεδών Εθνικός Ηγέτης σφράγισε με τη δράση του. Είναι η Εποχή που όρισε τον βίο των Ελλήνων. Ο Καραμανλής ανέπτυξε την οικονομία και οργάνωσε μια συνεκτική κοινωνία, θεμελίωσε μιαν ακίβδηλη Δημοκρατία, βάθυνε την διαβαλκανική συνεργασία υπερασπιζόμενος αποφασιστικά τη Μακεδονία, ανέδειξε εντυπωσιακά τον ελληνικό πολιτισμό, έδωσε ποιότητα στον τουρισμό, κατασκεύασε τις στρατηγικές υποδομές της χώρας και ενέταξε την Ελλάδα στην Ευρώπη διασφαλίζοντας την ευημερία του Λαού και την εθνική ασφάλεια.
Το προτέρημα του βιβλίου οφείλεται, βέβαια, στον συγγραφέα του. Ο Κωνσταντίνος Σβολόπουλος συγκεντρώνει εν προκειμένω μοναδικά προσόντα:
1.Είναι καθηγητής της Ιστορίας και αναδείχθηκε με το έργο του τόσο επιφανής μάλιστα ώστε εξελέγη Ακαδημαϊκός και Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.
2. Είναι αφιερωμένος από τα νιάτα του στην ιστορική έρευνα, με γόνιμη θητεία στη διεύθυνση του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου.
3. Νέος, αλλά επιστημονικά ώριμος πια, επελέγη μεταξύ πολλών ερευνητών προσωπικά από τον Καραμανλή για να οργανώσει και οργάνωσε υποδειγματικά το Αρχείο Καραμανλή. Επί μακρά χρόνια μελέτησε, αξιολόγησε και διεσταύρωσε δεκάδες χιλιάδες έγγραφα και τα σημαντικότερα δημοσίευσε σε δώδεκα ογκώδεις τόμους άρτια διαρθρωμένους.
4. Θεμελίωσε και διευθύνει το ΄Ιδρυμα Καραμανλήστο οποίο έχουν αποθησαυρισθεί επιπλέον και Αρχεία άλλων πολιτικών ανδρών που συμπληρώνουν την εικόνα του επιφανούς πολιτικού ανδρός και της Εποχής του.
5. Εκ χαρακτήρος είναι πράος, νηφάλιος, μετριοπαθής και εξαιρετικά φειδωλός σε χαρακτηρισμούς. Δεν χαρακτηρίζει τα γεγονότα: τα τεκμηριώνει και τα εξιστορεί ήρεμα. Ακόμη σημαντικότερο: εξιστορεί τα γεγονότα στον πραγματικό συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο τους έτσι ώστε ο αναγνώστης να τα εκτιμήσει σε σύγκριση με τις συγκεκριμένες συνθήκες που τότε -και όχι αργότερα- επικρατούσαν.
6. Τέλος, έζησε τον Καραμανλή σχεδόν καθημερινά τα τελευταία 25 χρόνια, από το 1974 μέχρι το 1998. Είναι ίσως ο μοναδικός ιστορικός που, πριν τον βιογραφήσει, γνώρισε από πολύ κοντά τον βιογραφούμενο ηγέτη και ταυτόχρονα το αρχείο του. Καθημερινά σχεδόν συζητούσε μαζί του, τον ρωτούσε, του ζητούσε -και του έπαιρνε-κρίσιμες λεπτομέρειες, εξηγήσεις και ερμηνείες. Έμαθε άριστα πώς αυτοπροσώπως ο Πρωταγωνιστής αυτού του βιβλίου του εξηγούσε γεγονότα, ερμήνευε προθέσεις, αξιολογούσε άλλους πρωταγωνιστές, φίλους, αντιπάλους και τρίτους, πώς ο ίδιος έκρινε τόσο στον καιρό τους όσο και αργότερα εκ των υστέρων κάποιες πρωτοβουλίες του. Ωστόσο, η βιογραφία του Καραμανλή δεν είναι συνέντευξη του Καραμανλή ούτε ασπάζεται ατεκμηρίωτα τις απόψεις του Καραμανλή. Είναι Ιστορία. Και την Ιστορία δεν την γράφει ο ιστορούμενος. Την γράφει ο ιστορικός επιστήμονας.
Αυτοί είναι οι λόγοι -και- για τους οποίους σε τούτο το βιβλίο του ο καθηγητής Κ. Σβολόπουλος καταγράφει τόσα πολλά και τόσο σημαντικά σε τόσο λίγες σελίδες-μόλις 236 μετρημένες. Άλλες 30 σελίδες καλύπτουν τις παραπομπές στις πηγές και το ευρετήριο. Αυτό είναι επίτευγμα: προϋποθέτει βαρύ πνευματικό μόχθο, απόλυτη αφομοίωση της ιστορικής εποχής και εκ βαθέων γνώση του ιστορουμένου προσώπου.
Είναι γνωστή η έκφραση : Συγχώρεσέ μου που σου γράφω τόσα πολλά. Βιάζομαι. Ο ιστορικός δεν βιάζεται ούτε βιάζει την Ιστορία. Εργάζεται και την ερευνά. Αυτό έκανε ο Κ. Σβολόπουλος. Το έκανε κατά δύναμιν αντικειμενικά και, επί πλέον, το έγραψε γλαφυρά. Η αφήγησή του ρέει τόσο ευχάριστα ώστε ο αναγνώστης δεν αφήνει από τα χέρια του το βιβλίο μέχρι να φτάσει στην τελευταία σελίδα του. Η πλοκή του είναι συναρπαστική γιατί είναι αληθινή και ιδίως αποκαλυπτική. Και, όσο την ακολουθείς, αισθάνεσαι ότι στην πραγματικότητα βρίσκεσαι σε χειρουργείο όπου με νυστέρι, τον λόγο του ο καθηγητής προβαίνει σελίδα-σελίδα σε τομές: Ανατέμνει την Εποχή, τις περιστάσεις, τους ανθρώπους, τα μεγάλα συμφέροντα, το διεθνές περιβάλλον, τους πολιτικούς, τους στρατιωτικούς, τους θεσμούς, τα Ανάκτορα και, φυσικά, τον ίδιο τον Καραμανλή.
Το βιβλίο είναι τόσο πυκνό και ο εσωτερικός ειρμός του τόσο ζωντανός ώστε μια συνοπτική παρουσίασή του θα αδικούσε το περιεχόμενό του και θα θόλωνε την ιστορική πραγματικότητα. Ας επιτραπεί, λοιπόν, να διέλθουμε εδώ επιτροχάδην ορισμένους καίριους σταθμούς της διαδρομής Καραμανλή σε Εποχές Καμπής όπως η αφιέρωσή του στην πολιτική, η αποχώρησή του από την πολιτική το 1963, η επιστροφή του το 1974 και η διαδοχή του από το 1981.
1. Ασφαλώς το περιβάλλον όπου μεγάλωσε ο Καραμανλής επηρέασε τον χαρακτήρα του και κεντρικές γραμμές της μετέπειτα πολιτικής του: ο Μακεδονικός Αγώνας, ο πατέρας του Γεώργιος −Δάσκαλος, Μακεδονομάχος και καπνοπαραγωγός− το χωριό του Κιούπκιοϊ, η πενία των γεωργών, οι συνεχείς βουλγαρικές επιδρομές στον κάμπο των Σερρών που αναφέρει ο συγγραφέας είναι σημαντικοί παράγοντες. Πιστεύω, όμως, ότι όλοι αυτοί οι σημαντικοί παράγοντες δεν ήσαν καθοριστικοί. Απλώς ο Καραμανλής γεννήθηκε Αρχηγός. Ήταν εκ φύσεως βαθύτατα πολιτικός, τον διέκρινε ένα αλάνθαστο ένστικτο των εκάστοτε απειλών και των ευκαιριών, τον πλήγωνε βαθύτατα ο Εθνικός Διχασμός και αγαπούσε βαθιά τον ταπεινό ελληνικό Λαό που λαχταρούσε να υπηρετήσει. Παρέμεινε δια βίου πικρά μοναχικός, αυστηρά ασκητικός και σκληρά εργατικός. Μου έλεγε το 1977:
«Τους πολιτικούς δεν τους παραγγέλνεις στον μαραγκό να σ’ τους φτιάξει με το σκεπάρνι. Γεννιούνται. Δεν μαθαίνουν. Νέος έβλεπα τους άντρες να τσακώνονται συνεχώς του σκοτωμού σε κάθε καφενέ για ασήμαντη αφορμή και έλεγα «είναι η φτώχεια». Έκανα λάθος. Εργάσθηκα σκληρά να αυξήσω το εισόδημα και, άμα τους ανέβασα θεαματικά το επίπεδο της ζωής, χειρότεροι οι τσακωμοί. Στα καλά καθούμενα άγριος πάλι ο Διχασμός. Λες να μαστε γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων; Πώς κινάει η Ιλιάδα; Με έναν τσακωμό, έναν θυμό: ο Βασιληάς τσακώνεται με το πρωτοπαλλήκαρό του μπροστά στην Τροία «δό μου τη Χρησηΐδα» « όχι παρ’ τη Βρησηΐδα» και τους παίρνει στο φαλάγγι ο εχθρός. Για ένα τίποτε ο ελληνικός χαμός. Γι’ αυτό εργάσθηκα σκληρά και έδωσα τόπον στην οργή να ενωθούν οι Έλληνες. Εδώ απέτυχα.»
Ενωρίτερα, το 1963, είχε γράψει σε επιστολή του:
«Παρά τας προσπαθείας μου δεν κατώρθωσα να βελτιώσω την πολιτικήν ζωήν της Ελλάδος και το χειρότερον είναι ότι δεν διατηρώ ελπίδα να το επιτύχω εις το μέλλον δεδομένου ότι εξήντλησα τα περιθώρια της μετριοπαθείας και της συνέσεως»
Δέκα χρόνια πριν ακόμη εκλεγεί Πρωθυπουργός ανέταμε με χειρουργική ακρίβεια το θεμελιώδες πολιτικό πρόβλημα της χώρας το οποίο −πίστευε− αυτοτροφοδοτούν αμφίδρομα οι πολιτικοί ηγέτες και οι πολίτες. Απλός βουλευτής, μόλις 39 ετών, στο κατώφλι του Εμφυλίου έγραφε μεταξύ άλλων:
«Ο τόπος μας πάσχει από αθεράπευτη πολιτική ανεπάρκεια. Μήπως χρειάζεται και άλλη απόδειξη για το σημερινό μας κατάντημα; Η ηγεσία μας έχασε σε τέτοια έκταση το αίσθημα του καθήκοντος ώστε να θεωρείται επικίνδυνος για το μέλλον του τόπου, ενώ ο Λαός μας, ένας Λαός που αντιμετώπισε πάντοτε με νοσηρό συναισθηματισμό τα πολιτικά του προβλήματα, κατατρύχεται ήδη από ψυχώσεις. Πού να βρεις την Λογική στον ευλογημένο αυτόν τόπο μας;»
Μετά από 66 χρόνια, αυτά τα λόγια του είναι πιο επίκαιρα παρά ποτέ σήμερα. Αυτήν την κατάσταση προσπάθησε να ανακόψει και να αντιστρέψει ως Πρωθυπουργός κατά την δημιουργική πρώτη οκταετία του. Τον ανέτρεψαν, όμως, οι δυνάμεις που ήδη το 1946 είχε περιγράψει.
2. Το 1963 ο Βασιληάς τον υπεχρέωσε να παραιτηθεί, απέρριψε την δημοκρατική εισήγησή του να προκηρυχθούν αμέσως εκλογές και αξίωσε να του παραδώσει το κόμμα του με άλλον Πρωθυπουργό ώστε να κυβερνούν τα Ανάκτορα. Διαφορετικά, τον απείλησε με άμεση ανωμαλία. Για να προφυλάξει τον Λαό από τον νέο Διχασμό και να διαφυλάξει το συνταγματικό πολίτευμα, ακόμη και τον Βασιληά, ο Καραμανλής έφυγε στη Ζυρίχη. Αυτά τα γεγονότα είναι αδιαμφισβήτητα και αποκαλύπτονται με αδιάσειστα τεκμήρια στα Αρχεία Καραμανλή. Εδώ ο Σβολόπουλος τα υπαινίσσεται απλώς και τα «στρογγυλεύει» σαφώς. Ανακύπτουν, βέβαια, κατ’ ανάγκην στις επόμενες σελίδες του, αλλά διατυπωμένα πάντοτε και παντού με τόση ευγένεια που, νομίζω, αδικεί την ωμή αλήθεια. Ως ανεπίληπτος, όμως, ιστορικός ο καθηγητής δημοσιεύει αποκαλυπτικές και εντέλει προφητικές δημόσιες δηλώσεις του Καραμανλή. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1963 επέστρεψε ξαφνικά από τη Ζυρίχη στην Αθήνα για να δώσει τον εκλογικό αγώνα και δήλωνε πικρά όσο και προφητικά:
«Θα κριθή αν εις τον τόπον μας θα επιζήση το ελεύθερον πολίτευμα ή η χώρα θα εισέλθη εις περιπέτειαν με απροβλέπους συνεπείας».
Ένα μήνα αργότερα, στις 28 Οκτωβρίου 1963, ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας Στυλιανός Μαυρομιχάλης, που έχει ορισθεί από τον Βασιληά υπηρεσιακός Πρωθυπουργός για να εγγυηθεί αδιάβλητες εκλογές, βρίσκεται στηΘεσσαλονίκηγια την εθνική επέτειο. Μετά την παρέλαση, καλεί λίγους δημοσιογράφους στο Κυβερνείο, μας δεσμεύει να μη δημοσιεύσουμε τίποτε και μας δηλώνει απροκάλυπτα:
«Εγώ έγινα η μπουλντόζα για να φύγει ο Καραμανλής και να ανοίξει ο δρόμος».
Ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι μου, ήμουν 27 χρονών. Λέω:
«Δεν φοβάσθε ότι αυτή η δήλωσή σας μπορεί να σας εκθέσει ως αδιάβλητο Δικαστή;»
«Δεν φοβάμαι διόλου»
«Γιατί;»
«Γιατί εγώ είμαι ένας Μαυρομιχάλης»!....
3. Τον Νοέμβριο 1963 ο Καραμανλής χάνει τις εκλογές με οριακή διαφορά και ο Βασιληάς ορίζει Πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου που όμως δεν διαθέτει την δεδηλωμένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Ο Καραμανλής αποχωρεί από την πολιτική και αυτοεξορίζεται στο Παρίσι. Στην αποχαιρετιστήρια επιστολή του προς τους βουλευτές του κόμματός του, της ΕΡΕ, γράφει:
«Η αποχώρησίς μου εκ της πολιτικής δεν είναι συνέπεια προσωπικής πικρίας. Τα προηγηθέντα και τα επακολουθήσαντα των εκλογών γεγονότα απέδειξαν ότι το πολίτευμα της χώρας λειτουργεί πλημμελώς υπό το κράτος εκβιάσεων. Όμως, η πολιτική δεν είναι επάγγελμα αλλά αποστολή.»
Ο κύβος είχε ριφθεί και πολύ σύντομα το πολίτευμα θα καταλυθεί. Ενωρίτερα, στις 22 Ιανουαρίου 1965, μάταια ο Καραμανλής είχε προειδοποιήσει από το Παρίσι: «Καταπατώνται κατά τρόπον τόσον ασύστολον αι αρχαί της Δημοκρατίας, της Ηθικής και του Δικαίου ώστε θα οδηγηθώμεν, θάττον ή βράδιον αλλά ασφαλώς, εις εθνικάς περιπετείας»
4. Τον Ιούλιο 1974, μετά από μια επταετή στρατιωτική δικτατορία και μια εθνική καταστροφή στην Κύπρο, ο Καραμανλής επιστρέφει ως εθνικός παράκλητος. Σώζει τη χώρα, θεμελιώνει ένα υποδειγματικό δημοκρατικό πολίτευμα, αποκαθιστά την εθνική ενότητα και σε πέντε χρόνια εντάσσει την Ελλάδα ισότιμη στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση. Ομολογεί και ευελπιστεί: «΄Ερριξα τους ΄Ελληνες στη θάλασσα αλλά θα μάθουν να κολυμπούν». Λάθος η εκτίμησή του. Το επόμενο λάθος του ήταν η πίστη του ότι εξημέρωσε τον Ανδρέα Παπανδρέου, απέσπασε την εμπιστοσύνη του και διασφάλισε την ομαλή εναλλαγή των κομμάτων. Δυστυχώς, ο πολιτικός διάδοχός του έμαθε τους Έλληνες να κολυμπούν στα 220 δισεκατομμύρια ευρώ των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων και στα επί πλέον δανεικά 200 δισεκατομμύρια ευρώ, να βουτούν μέχρι τον λαιμό στη διαφθορά και να πωλούν την ψήφο τους για να διορισθούν. ΄Εμαθε, επίσης, ακόμη και τους αντιπάλους του να τον μιμηθούν. Τα αποτελέσματα εκείνων ζούμε σήμερα.
Γι’ αυτό ο Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής είναι σήμερα πιο επίκαιρος παρά ποτέ και η πολιτική βιογραφία του, δια χειρός Κωνσταντίνου Σβολοπούλου, πιο διδακτική παρά ποτέ.
Μπορεί να περιέχεται σε 236 μόνον σελίδες ο δημόσιος βίος του μεγάλου εκείνου ανδρός αλλά είναι ωκεανός. Όσο μας επέτρεπε η κλεψύδρα, αλιεύσαμε ελάχιστα αλλά, πιστεύω, χρήσιμα ζωντανά μαθήματα. Ας μας είναι οδηγός όταν με την ψήφο μας κρίνουμε την τύχη του Έθνους, την ασφάλεια της χώρας, την ζωή των οικογενειών μας και τις θυσίες των πατέρων μας.
Ν. Ι. Μέρτζος
Πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Δημοσιογράφος και συγγραφέας