Σασπένς και μυστήριο με έναν αγνοούμενο πίνακα

Κριτικές Ιούλιος 11, 2013

Δήμητρα Ρουμπούλα | Το Έθνος | Σάββατο 6 Ιουλίου 2013  

Το απαραίτητο φωςΟι ιστορίες των αντικειμένων και οι ζωές των ανθρώπων συχνά αλληλοσυνδέονται και μπλέκονται με παράξενους τρόπους. Κατά πόσο όμως η προφορική αφήγηση μιας πραγματικής ιστορίας, που μπορεί να μας συνοδεύει μια ολόκληρη ζωή, αντανακλά την αλήθεια;

Πάνω σ΄ αυτόν τον προβληματισμό στήνει το δεύτερο μυθιστόρημά της η Ντορίνα Παπαλιού, η οποία έκανε αίσθηση με την πρώτη της λογοτεχνική εμφάνιση το 2007, οπότε εξέδωσε το «Γκάτερ» (Κέδρος), με πρωταγωνιστή έναν έφηβο κομίστα και μια αστυνομικού τύπου πλοκή.

Περισσότερο φιλόδοξο το καινούργιο της βιβλίο, με έντονο επίσης σασπένς, κινείται σε μια ευρεία γκάμα θεμάτων και σε έναν τεράστιο χρονικά καμβά, από τον ξεριζωμό της Σμύρνης, την Κατοχή και τον Εμφύλιο μέχρι την Αθήνα και το Λονδίνο του 2006, και από τους πρωτοπόρους Σκοτσέζους ζωγράφους του 19ου αιώνα, μέχρι την περιλάλητη εικαστική γενιά του ΄30 και τις κλοπές έργων τέχνης από τους ναζί κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα πρόσωπα που κινούν τα νήματα της πλοκής είναι δύο γυναίκες, γιαγιά και εγγονή, που τις ενώνει το μυστήριο ενός πίνακα.

Η νεαρή Λουίζα Λασκαράτου, ανθρωπολόγος, εγκαταλείπει προσωρινά την προετοιμασία μιας έκθεσης στην Οξφόρδη και επιστρέφει στην Αθήνα για να βρεθεί αντιμέτωπη με μια περίεργη φωτογραφία?ντοκουμέντο που της έχει αφήσει ο πατέρας της πριν από τον αιφνίδιο θάνατό του. Πρόκειται για μια φωτογραφία της γιαγιάς της, μητέρας του πατέρα της, Λουίζ Χατζηλουκά, σε νεαρή ηλικία, μπροστά στην αυτοπροσωπογραφία του διάσημου προπάππου της Τζόναθαν Ντόντσον, από τους πρωτοπόρους ζωγράφους της Γλασκόβης του 19ου αιώνα. Αυτόν τον πίνακα προσέφερε ο σύζυγός της σε έναν Γερμανό αξιωματικό ως αντάλλαγμα για τη σωτηρία της το ΄44. Ωστόσο, η Ελληνοσκοτσέζα ζωγράφος Λουίζ Χατζηλουκά, από την παρέα της γενιάς του ΄30, η οποία προσπαθούσε στο έργο της να κατακτήσει το ελληνικό φως, τελικά εκτελέστηκε τις παραμονές των Δεκεμβριανών, με την κατηγορία της κατασκοπείας. Τι πήγε στραβά; Κι αν ο πίνακας δεν δόθηκε τότε, τι απέγινε η μοναδική αυτοπροσωπογραφία του Ντόντσον που θύμιζε Βαν Γκογκ και η εύρεσή του θα ήταν σημαντικό γεγονός για την τέχνη;

Πληγωμένο παιδί χωρισμένων γονιών, με ρίζες μικρασιατικές και σκοτσέζικες, η Λουίζα Λασκαράτου κουβαλά σαν παραμύθι από τα παιδικά της χρόνια την ιστορία του πίνακα που υποτίθεται πως έκλεψαν οι ναζί. Η αφήγηση όμως διαφέρει από την πραγματική αλήθεια, την οποία ανακαλύπτει τώρα. Η διάσταση ανάμεσα σ΄αυτά που έχουν συμβεί και σ΄εκείνα που τα περιγράφουν στη συνέχεια, στο παρελθόν και το παρόν, την απώλεια και τη μνήμη, βρίσκεται στο επίκεντρο της προβληματικής του βιβλίου. Η ηρωίδα ρίχνεται σε μια περιπέτεια αναζήτησης του «αγνοούμενου» πίνακα, προσανατολίζεται προς την υπόθεση των κλεμμένων έργων από τους ναζί και προσγειώνεται στην Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, διαπιστώνοντας ότι το μυστήριο της αυτοπροσωπογραφίας συνδέεται αδιάσπαστα με την εκτέλεση της γιαγιάς της, που είχε αναμειχθεί στον αγώνα Ελλήνων και Βρετανών κατά των Γερμανών. Κι ενώ η εγγονή ανακαλύπτει τον κρυφό έρωτα της γιαγιάς της με έναν Ελληνα αγωνιστή ο οποίος τη μύησε στην Αντίσταση, γεννιέται ο δικός της έρωτας με τον συνεργάτη του πατέρα της, τον οποίο μέχρι πρότινος μισούσε.

Μπορεί ο έρωτας και η μνήμη να είναι κυρίαρχα θέματα, όμως το «Απαραίτητο φως» αποτελεί και μια ελεγεία στην καλλιτεχνική δημιουργία και στο έργο τέχνης που όταν φεύγει από τον δημιουργό αποκτά μιαν ανεξάρτητη οντότητα, ταξιδεύει στα πέρατα και αποκτά άγνωστες σ΄ εκείνον ιστορίες. «Πόσο παράξενη μπορεί να είναι η τέχνη του ζωγράφου, αν σκεφτεί κανείς πως ενώ εκείνος δίνει την ψυχή του σε κάθε πίνακα, από τη στιγμή που φεύγει από τα χέρια του αποκτά μια δική του ζωή, που την ορίζουν άλλοι...». Αν και οι ιστορικές αναφορές στην περίοδο της Κατοχής και της Αντίστασης υφαίνουν το φόντο στην υπόθεση, η μεγάλη έκτασή τους μαρτυρά το ενδιαφέρον της Παπαλιού γι΄ αυτόν τον τομέα και ειδικά για τη διάσπαση της Αντίστασης, ανάλογα με τους πολιτικούς στόχους, και την οικειοποίησή της από την Αριστερά, όπως διατυπώνεται.

Η καλοσχεδιασμένη οργάνωση της πλοκής και το σταδιακό χτίσιμο της δράσης μέχρι την τελική λύση, το έντονο σασπένς και η προσεκτική σκιαγράφηση του ψυχισμού των ηρώων, ειδικά των δύο πρωταγωνιστριών, κάνουν το «Απαραίτητο φως» ένα απολαυστικό βιβλίο, παρά τον υπέρμετρο όγκο του.

Σελιδοδείκτης

«Το μόνο που θα χαρακτηρίζει πάντα τους ανθρώπους - οι πράξεις τους. Μια ζωή η Λουίζα επιθυμούσε τη βεβαιότητα, την ισορροπία ανάμεσα σ' αυτό που υπάρχει και σ' αυτό που θα ήθελε να υπάρχει. Μπροστά όμως σ' αυτή την αναζήτηση της απόλυτης αλήθειας είδε πιο καθαρά παρά ποτέ πως αυτό που υπάρχει δεν είναι παρά αφηγήσεις της αλήθειας, άπειρες ερμηνείες, άλλες πιθανές, άλλες απίθανες, άλλες κοντύτερα και άλλες μακρύτερα από την αλήθεια, τίποτα παραπάνω από μια ψευδαίσθηση της αλήθειας. Η πραγματική αλήθεια θα μένει πάντα κρυμμένη στις ψυχές των ανθρώπων». (σελ. 606)

ΝΤΟΡΙΝΑ ΠΑΠΑΛΙΟΥ: «ΤΟ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΦΩΣ»  Μυθιστόρημα, Εκδόσεις: «Ικαρος», Σελίδες: 632, Τιμή: 18,90 ευρώ

Έτικέττες:
Ντορίνα Παπαλιού
,
Πεζογραφία