Η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου για τη μετάφραση της «Εκπνοής» του Ted Chiang

Η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου φιλοξενείται στη στήλη μας «Το εργαστήρι της μετάφρασης» για να μας μιλήσει για την Εκπνοή, τη νέα συλλογή διηγημάτων του Ted Chiang.

Είναι η επιστημονική φαντασία ένα παρεξηγημένο είδος λογοτεχνίας; Πώς ήταν η εμπειρία από το μεταφραστικό ταξίδι της Εκπνοής; Και γιατί οι ιστορίες του βιβλίου είναι γραμμένες για όλους τους αναγνώστες;

Εκπνοή


Πάντα ήθελα να μεταφράσω επιστημονική φαντασία.

Πάντα πίστευα ότι ήταν ένα βαθιά παρεξηγημένο είδος, παρόλο που τα καλά του δείγματα περιέχουν την ιδανική δόση και τόσο από την επιστήμη όσο και από φαντασία, στην πιο ενδιαφέρουσα μορφή τους.

Και πάντα μου φαινόταν εξαιρετικά γαργαλιστικό παιχνίδι, να κατανοείς και να μεταφέρεις στη γλώσσα σου κόσμους που, ε, ναι δεν υπάρχουν – ή μάλλον υπάρχουν εξ ολοκλήρου μόνο στο μυαλό του συγγραφέα, και άρα το κείμενο είναι το μοναδικό σου σημείο αναφοράς.

Κι έτσι, με εξαίρεση μια μικρή (αλλά τόσο, μα τόσο απολαυστική) συμμετοχή στα Ημερολόγια των Άστρων του Στανίσλαβ Λεμ (εκδόσεις Ποταμός) πριν από πολλά χρόνια, περίμενα δεκαετίες ολόκληρες να περάσει κι εμένα το διαστημόπλοιό μου.

Αλλά να, ορίστε, κι εγώ η ίδια, προκειμένου να κάνω το ευφυολόγημά μου καταφεύγω στο γνωστό κλισέ περί επιστημονικής φαντασίας – διαστημόπλοια, λέιζερ, μικρά πράσινα ανθρωπάκια κλπ. Και κανένας ποτέ δεν θα μπορούσε να αποδείξει πόσο επιφανειακό και εν τέλει λάθος είναι αυτό το κλισέ, όσο ο συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας που τελικά μετάφρασα: ο Ted Chiang, με την Εκπνοή, για τον Ίκαρο.

Έχοντας διαβάσει παλιότερα τη νουβέλα Tower of Babylon και ξέροντας για το Arrival, την πολύ καλή ταινία του 2016 που βασίστηκε σε άλλη μια δική του ιστορία, το Story of your life, δεν χρειάστηκε παρά μια καρδούλα στο Facebook για να συνεννοηθούμε πλήρως με τη Μαριλένα Πανουργιά και τον Νίκο Αργύρη του Ίκαρου για την ανάθεση της Εκπνοής.

Στην Εκπνοή βρήκα αυτά ακριβώς που ήλπιζα – και πολλά παραπάνω. Όπως συμβαίνει πάντα με τους πραγματικά καλούς συγγραφείς, ο Chiang είναι ξεκάθαρος, η γραφή του σαφής χωρίς να είναι απλοϊκή, η αφήγησή του έχει τη σιγουριά και τη ζωντάνια που έχουν οι καλύτεροι παραμυθάδες. Ο Chiang ξέρει ακριβώς τι θέλει να πει, και το λέει.

Αλλά τι ακριβώς είναι αυτό που λέει;

Κατ’ αρχάς, ο Chiang, μολονότι ένας από τους πιο επιτυχημένους συγγραφείς Sci-fi της γενιάς του (από τα πράγματα που έχει γράψει, νομίζω μόνο η λίστα για τα ψώνια του δεν έχει πάρει κάποιο βραβείο – αλλά δεν κόβω και το κεφάλι μου) είναι επίσης ένας κανονικός εργαζόμενος, επιστήμονας των υπολογιστών. Βρίσκεται λοιπόν, σχεδόν αναγκαστικά, σε μια διαρκή συνομιλία με την τεχνολογία και την επίδρασή της στη ζωή μας. Και είναι βαθύτατα φιλοσοφική αυτή η αναζήτηση: ο άνθρωπος και η τεχνολογία πορεύονται μαζί, εξ αρχής. Κι η σχέση τους κάθε άλλο παρά μονοσήμαντη είναι: δεν εξελίσσει μόνο ο άνθρωπος την τεχνολογία, αλλά (ίσως στον ίδιο βαθμό) και η τεχνολογία τον άνθρωπο. Η αναγνώριση αυτής της αλήθειας ίσως μπορέσει να μας χαρίσει μια πλατύτερη, πιο ταπεινή αλλά και πιο ουσιαστική επίγνωση του εαυτού μας.

Ωστόσο ο Chiang δεν αναφέρεται ποτέ σε περίπλοκες μηχανές. Όλες οι τεχνολογίες που μεταχειριζόμαστε καθημερινά βασίζονται, μας λέει, σε μια κατά βάση απλή ιδέα, αφού έχουν δημιουργηθεί για να λύσουν τελείως μπανάλ προβλήματα. Παρ’ όλα αυτά, έχουν ενδιαφέρουσες παρενέργειες. Ο Chiang ανοίγει πόρτες στις τεχνολογίες του αύριο (ούτε καν του μεθαύριο), αλλά εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι πώς θα μας επηρεάσουν αυτές ως νοήμονα όντα, ως ανθρώπους ουδόλως διαφορετικούς από αυτό που είμαστε σήμερα.

Κι όλα αυτά, τα διαχειρίζεται με όχημα συναρπαστικά παραμύθια, γραμμένα με γοητευτικό συγγραφικό ήθος και πάντα με ένα μικρό, ανεπαίσθητο χαμόγελο που είναι σαν να λέει στον καθένα μας πως όλη μας η ζωή είναι ένα παιχνίδι, εξαιρετικά σοβαρό, το σοβαρότερο που υπάρχει, αλλά παιχνίδι. Είμαστε το «ουφ» του σύμπαντος. Η εκπνοή του.

Έτικέττες:
Ted Chiang
,
Εκπνοή