Η Γενιά του '30 στην Αντίσταση

Κριτικές Ιούνιος 1, 2013

Σταυρούλα Παπασπύρου | Ελευθεροτυπία | 18 Μαϊου 2013

Το απαραίτητο φωςΗ Ντορίνα Παπαλιού ένιωθε από παιδί την ανάγκη να εκφραστεί γράφοντας, αλλά «την καταπίεζα», όπως ομολογεί. «Επειδή και οι δύο γονείς μου ασχολούνταν με τον κινηματογράφο, με τρόμαζε η ανασφάλεια της δημιουργικότητας και ό,τι έγραφα το πέταγα, χωρίς να το έχει διαβάσει κανείς».

Να όμως που στα 30 της έβαλε τις ακαδημαϊκές της περγαμηνές στην άκρη -έχει σπουδάσει νευροβιολογία, ιστορία και ανθρωπολογία στις ΗΠΑ και τη Βρετανία- κι ώς τα 40 υπέγραψε πέντε ιστορίες για παιδιά, ένα αστυνομικό μυθιστόρημα σαν κόμικς, το «Γκάτερ», και «Το απαραίτητο φως» που εκδίδεται τώρα από τον «Ικαρο».

Από το instagram της @zuzu28 Από το instagram της @zuzu28

Ογκώδες -πάνω από 600 σελίδες- και με πλοκή αριστοτεχνικά δομημένη, το νέο της βιβλίο κρύβει πίσω του ολόκληρη βιβλιοθήκη, καθώς σημαντικό μέρος του διαδραματίζεται στην Κατοχή, ενώ τα πλοκάμια του απλώνονται από τις καλλιτεχνικές ανησυχίες μιας ομάδας πρωτοπόρων Σκοτσέζων ζωγράφων του 19ου αιώνα ώς αυτές των εκπροσώπων της Γενιάς του '30, και από τη δράση ελληνικών και βρετανικών αντιστασιακών οργανώσεων ώς τις αναζητήσεις έργων τέχνης που κλάπηκαν κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. «Πράγματι», λέει, «διάβασα πολύ, όχι μόνο πριν το ξεκινήσω, αλλά κι όσο καιρό το δούλευα, ώστε να καταλάβω τι συνέβαινε σε περιόδους που δεν ζούσα, να μπω στην ατμόσφαιρα που επικρατούσε και να μπορώ να τοποθετήσω ιδεολογικά τους ήρωές μου».

Ο χαμένος πίνακας

Μολονότι βασισμένο σε τόσες ιστορικές πληροφορίες, το «Απαραίτητο φως» δεν θυμίζει στιγμή εγκυκλοπαιδικό ανάγνωσμα. Με τις πιο απλές λέξεις του κόσμου, η Παπαλιού αφηγείται δύο παράλληλες ερωτικές ιστορίες -η μία σύγχρονη, η άλλη από τα χρόνια του '40- και κρατώντας ώς το τέλος αμείωτο το σασπένς, φωτίζει το μυστήριο που καλύπτει τα ίχνη ενός χαμένου πίνακα. Φιλοδοξία της ήταν να εξερευνήσει ουσιαστικά το χάσμα ανάμεσα σ' αυτά που συμβαίνουν και αυτά που μεταφέρονται έπειτα γραπτά ή προφορικά, τις σχέσεις της απώλειας με τη μνήμη, τους εύθραυστους δεσμούς που ενώνουν το παρελθόν με το σήμερα. Κι έπειτα από τριάμισι χρόνια δουλειάς, υπό την πειθαρχία που είχε αποκτήσει ως πρωταθλήτρια της ιππασίας στην εφηβεία της, τα κατάφερε και με το παραπάνω.

Ντορίνα Παπαλιού Ντορίνα Παπαλιού

Το «Απαραίτητο φως» ανοίγει με την άφιξη από την Οξφόρδη στην Αθήνα της ανθρωπολόγου Λουίζας Λασκαράτου, η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με το τελευταίο «μήνυμα» που πρόλαβε να της αφήσει ο πατέρας της πριν από τον ξαφνικό θάνατό του: μια φωτογραφία με τη μοναδική αυτοπροσωπογραφία του φημισμένου Σκοτσέζου ζωγράφου, που ήταν ο προπάππος της. Μια φωτογραφία όπου, πέρα από τον πίνακα, απαθανατίζεται σε νεαρή ηλικία και η γιαγιά της ηρωίδας, η Λουίζ Χατζηλουκά, επίσης ζωγράφος, μαθήτρια -μυθιστορηματική αδεία- του Παρθένη προπολεμικά και γητεμένη από το αττικό φως ώς το μεδούλι, η οποία είχε εκτελεστεί από τους Γερμανούς παραμονές των Δεκεμβριανών, με την κατηγορία της κατασκοπίας.

Παιδί χωρισμένων γονιών, με απέχθεια προς τη μητέρα της και ανομολόγητη αδυναμία στον πατέρα της, τον οποίο δεν είχε χορτάσει ποτέ της, η Λουίζα Λασκαράτου κουβαλά σαν φυλαχτό την ιστορία του συγκεκριμένου πίνακα. Την άκουγε μικρή από τα χείλη του μπαμπά της αντί γι' άλλο παραμύθι, μαθαίνοντας έτσι και την πολυκύμαντη ιστορία των προγόνων της με τις σκοτσέζικες και μικρασιάτικες ρίζες. Οπως σύντομα θα διαπιστώσει, η ιστορία του εξαφανισμένου από το '44 πίνακα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εκτέλεση της γιαγιάς της. Και με τη βοήθεια ενός νεαρού δικηγόρου που λάτρευε να μισεί, επειδή θεωρούσε ότι καρπωνόταν την αγάπη του πατέρα της που της αναλογούσε, θα ριχτεί σε μια περιπέτεια που θα κλονίσει όλες τις βεβαιότητες που έτρεφε. Το «ηρωικό» παραμύθι των παιδικών της χρόνων θ' αποδειχτεί πως φέρει πολλές σκιές. Η αποκάλυψη όμως της αλήθειας θα τη λυτρώσει.

Ερωτας και πόλεμος

Η Ντορίνα Παπαλιού ανήκει σε μια «ανιστόρητη γενιά» ως προς τα της Κατοχής και του Εμφυλίου. Σήμερα πάντως είναι σίγουρη: «Αν είχες ψυχή, δεν υπήρχε περίπτωση να μείνεις ουδέτερος εκείνα τα χρόνια. Το στρατόπεδο πάντως που διαλέγει κανείς πιστεύω πως εξαρτάται κυρίως από τα βιώματά του». Η αστικής καταγωγής Λουίζ Χατζηλουκά, η ηρωίδα με την οποία ταυτίζεται περισσότερο η ίδια, από το ξέσπασμα κιόλας του ελληνοϊταλικού πολέμου παραμερίζει τη ζωγραφική και διοχετεύει όλη της την ενέργεια στη φροντίδα των τραυματισμένων φαντάρων στο νοσοκομείο που είχε στηθεί στους χώρους του Αρσακείου.

Εκεί είναι που θα γνωρίσει έναν άντρα αλεξανδρινής καταγωγής που διατηρεί επαφές με τη βρετανική οργάνωση SOE και με κίνδυνο της ζωής της θα τον βοηθήσει στην αντιστασιακή του δράση. Η ερωτική έλξη που νιώθουν μεταξύ τους έρχεται σε δεύτερη μοίρα μπροστά στις απαιτήσεις του αγώνα, αλλά το γαλάζιο βλέμμα της Χατζηλουκά στην περίφημη φωτογραφία όπου ποζάρει μπροστά στην αυτοπροσωπογραφία του παππού της, αυτό τον άντρα αντικρίζει. Και είναι -αλίμονο- αυτό το βλέμμα, πειστήριο του έρωτά της, που θα την οδηγήσει μια ώρα αρχύτερα στο απόσπασμα...

Δεν χρειάζεται ν' αποκαλύψουμε περισσότερα. Η αναζήτηση του χαμένου πίνακα στο «Απαραίτητο φως» είναι το ιδανικό όχημα για να ταξιδέψουμε στη Γλασκόβη, στη Σμύρνη, στην κατοχική Αθήνα, αλλά και στην Αρλ, όπου και το «κίτρινο σπίτι» του Βαν Γκογκ, να προσεγγίσουμε το αίτημα της αυθεντικότητας στην τέχνη, αλλά και το αίτημα της αγάπης που εκφράζουν σχεδόν όλοι οι ήρωες του βιβλίου, και να ευχηθούμε να μη ζήσουμε ποτέ ξανά τόσο βίαιους καιρούς σαν αυτούς που ζωντανεύει η Παπαλιού με τη λιτή, κινηματογραφική γραφή της. Ο Απόστολος Δοξιάδης άραγε, με τον οποίο είναι παντρεμένη από 23 χρόνων, πόσο στενά παρακολούθησε τη δημιουργία του μυθιστορήματός της; «Στο σπίτι μας», απαντά, «είναι κανόνας να μη μιλάει κανείς για τα γραπτά του μέχρι να τα ολοκληρώσει. Οποτε ήμουν σε απόγνωση, όμως, φρόντιζε πάντα να με καθησυχάζει. Αυτό του χρωστάω, την απόλυτη εμπιστοσύνη!».

Έτικέττες:
Μυθιστόρημα
,
Ντορίνα Παπαλιού
,
Πεζογραφία