Anthony Marra: «Είμαι ένας αποκαρδιωμένος Αμερικανός».

Συνεντεύξεις Ιανουάριος 31, 2017

O Anthony Marra παραχώρησε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη στη Λένα Παπαδημητρίου για το περιοδικό BHMAgazino, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Ο Τσάρος της αγάπης και της τέκνο (μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης).

Ένας τσάρος κάνει το σουλάτσο του στις ΗΠΑ του Τραμπ. Ο εμμονικός με τη ρωσική και τσετσενική Ιστορία πεζογράφος της νεότατης αμερικανικής γενιάς επιστρέφει με το καινούργιο βιβλίο του και εξηγεί στο BHMAgazino γιατί η Ιστορία είναι ο πιο επινοητικός αφηγητής ιστοριών.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε την Κυριακή 29 Ιανουαρίου και μπορείτε να τη διαβάσετε παρακάτω:

Anthony Marra

Μετά τον πολυβραβευμένο Αστερισμό ζωτικών φαινομένων, ο σημαντικότερος ίσως πεζογράφος της νεότατης αμερικανικής γενιάς με ήδη πολλούς φαν ανά τον κόσμο (ανάμεσά τους η Σάρα Τζέσικα Πάρκερ) επιστρέφει με το βιβλίο Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο (εκδ. Ίκαρος), στην αριστοτεχνική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη. Χωρίς να κρύβει την εμμονή του με την Ιστορία, ο 32xpovos Άντονι Μάρα δημιουργεί ένα σαρωτικό σπονδυλωτό μυθιστόρημα ή μια συλλογή εννέα διηγημάτων που διαβάζονται σαν ενιαίο μυθιστόρημα (όπως θέλεις το εκλαμβάνεις) με φόντο τη Σοβιετική Ένωση, πριν και μετά τη διάλυσή της. Ο Μάρα περισυλλέγει snapshots ζωής, με ήρωες εκείνους που η ιστοριογραφία συχνά αποπειράται να σβήσει: τους απλούς ανθρώπους. Το πρώτο διήγημα π.χ. εκτυλίσσεται το 1937, στο απόγειο δηλαδή των σταλινικών διώξεων, με ήρωα τον ζωγράφο-διορθωτή Ρομάν Μάρκιν που «εξαφανίζει» με αερογράφο πρόσωπα για λογαριασμό του τμήματος προπαγάνδας. Στη συζήτηση με το BHMAgazino, ο αμερικανός συγγραφέας που επιμένει να καταδύεται στο ρωσικό και τσετσενικό σύμπαν, μιλάει για τη Ρωσία του Πούτιν, την Αμερική του Τραμπ και για το γιατί η Ιστορία είναι ο πιο εφευρετικός αφηγητής ιστοριών.

Είναι κάτι παραπάνω από προφανές ότι έχετε μια εμμονική σχέση με την Ιστορία. Τι είστε, λοιπόν, τελικά, ένας αφηγητής ιστοριών ή ένα σπασικλάκι της Ιστορίας;

«Υπέροχη ερώτηση, αλλά δεν νομίζω ότι επιδέχεται μια απάντηση του τύπου ή το ένα ή το άλλο. Πάνω απ' όλα είμαι ένα σπασικλάκι της Ιστορίας και δεν υπάρχει πιο επινοητικός αφηγητής ιστοριών από την ίδια την Ιστορία».

 Οι ΗΠΑ αγνοούσαν την ύπαρξη της Τσετσενίας, τουλάχιστον έως τις βομβιστικές επιθέσεις στον Μαραθώνιο της Βοστώvns, το 2013. Το δικό σας ενδιαφέρον για αυτήν γεννήθηκε μόλις φτάσατε για σπουδές στην Αγία Πετρούπολη, λίγες μάλιστα ημέρες μετά τη δολοφονία της δημοσιογράφου Άννα Πολιτκόφσκαγια που αποκάλυψε τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα ρωσικά στρατεύματα στην Τσετσενία. Αλήθεια, δεν φοβηθήκατε να προσεγγίσετε μυθοπλαστικά ένα τόσο εύθραυστο διεθνές ζήτημα;

«Η λογοτεχνία οφείλει να καταπιάνεται με σύνθετα και αμφιλεγόμενα ζητήματα. Για τους αναγνώστες που έχουν την τύχη να ζουν σε χώρες οι οποίες απολαμβάνουν ειρήνη, ένα μυθιστόρημα είναι ενδεχομένως το πιο κοντινό σημείο που θα καταφέρουν ποτέ να φτάσουν σε χώρες όπως η Τσετσενία, η Συρία ή το Ιράκ. Οι αναγνώστες είναι διατεθειμένοι να ταξιδέψουν οπουδήποτε στη λογοτεχνία, φτάνει η ιστορία να είναι αρκετά καλή. Ζητώντας από τους αναγνώστες να βιώσουν συμπόνια για τα θύματα αυτών των συγκρούσεων και να ταυτιστούν με αυτά μοιάζει ακόμη πιο ουσιαστικής σημασίας σήμερα που η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με την προσφυγική κρίση. Υπό μια πιο ευρεία έννοια, εστίασα περισσότερο το ενδιαφέρον μου σε εκείνους για τους οποίους μαθαίνουμε τα λιγότερα: τους απλούς πολίτες. Παρότι ο Αστερισμός ζωτικών φαινομένων καταδύεται στην Ιστορία της συγκεκριμένης περιοχής, η ιστορία των επιπτώσεων του πολέμου στους κανονικούς ανθρώπους θα μπορούσε γεωγραφικά να έχει τοποθετηθεί οπουδήποτε».

Anthony Marra

Ανακαλύψατε τίποτα παράδοξο κατά τη διάρκεια της έρευνας σας στη ρωσική και την τσετσενική Ιστορία;

«Πολλά παράδοξα! Τις προάλλες διάβαζα το βιβλίο «The Invention of Russia: The Journey from Gorbachev's Freedom to Putin's War» του Αρκάντι Οστρόβκσι. Γράφει ότι τη δεκαετία του 1930 οι εργάτες στα βρετανικά ναυπηγεία έβρισκαν πάνω στην εισαγόμενη ξυλεία μηνύματα γραμμένα με κάρβουνο. Προέρχονταν από τους φυλακισμένους στα γκούλαγκ της Σιβηρίας· τα μηνύματα αυτά πάνω στους κορμούς που έκοβαν ήταν ο μοναδικός τρόπος επικοινωνίας τους με τον έξω κόσμο. Ο Οστρόβκσι δεν αφιερώνει σε αυτό παρά μία ή δύο αράδες μέσα στο βιβλίο του, όμως από μια τέτοια μικρή στιγμή μπορεί να ξεπηδήσει ολόκληρο μυθιστόρημα».

Δεδομένου ότι έχετε ερευνήσει εις βάθος τη Ρωσία και τη ρωσική νοοτροπία... πώς θα περιγράφατε, αλήθεια, τη Ρωσία του Πούτιν; Έχει ελπίδες να γίνει ξανά μεγάλη;

«Όταν ξεκίνησα να γράφω για τη Ρωσία πριν από εννέα χρόνια, διατηρούσα ακόμη κάποιες ελπίδες. Η τελευταία δεκαετία κατάφερε σε μεγάλο βαθμό να της σβήσει. Οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του '90 ξεχαρβαλώθηκαν κάτω από το καθεστώς Πούτιν. Το κράτος δικαίου δεν λειτουργεί πλέον. Ο Πούτιν κατέστησε την προεδρία το δικό του προσωπικό κελί· δεν μπορεί να δραπετεύσει, από το φόβο των αντιποίνων. Υποψιάζομαι ότι θα κυβερνά τη Ρωσία για το υπόλοιπο της ζωής του. Ωστόσο, τα κράτη είναι μεγαλύτερα από τους πολιτικούς τους. Η ίδια χώρα που πάραξε τον Πούτιν έχει παράξει και ης "Pussy Riot". Η Ρωσία του Πούτιν δεν θα γίνει ποτέ μεγάλη, η Ρωσία, όμως, των "Pussy Riot" ήδη είναι».

Πόσο δημοφιλής είστε στη σημερινή Ρωσία;

«Τα βιβλία μου δεν έχουν κυκλοφορήσει στη Ρωσία, κάτι βέβαια που δεν προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη, δεδομένου ότι δεν απεικονίζουν ιδιαιτέρως κολακευτικά τη ζωή υπό το καθεστώς του Πούτιν. Έχω, βεβαίως, δώσει ομιλίες σε μερικά πανεπιστήμια και συνεντεύξεις σε αντιπολιτευόμενες εφημερίδες, αλλά υποψιάζομαι ότι έξω από τους λόγιους κύκλους είμαι άγνωστος».

Οι τόσο ξεχωριστές αλλά και τόσο άρρηκτα συνδεδεμένες ιστορίες στο τελευταίο σας βιβλίο είναι γραμμένες με φόντο την πολυτάραχη Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης πριν και μετά τη διάλυσή της. Και όμως, ο αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι κεντρικός καμβάς σας είναι οι ανθρώπινες ιστορίες. Θα λέγατε ότι ως επί το πλείστον γράφετε για εκείνους που η ιστοριογραφία αγωνίζεται να σβήσει;

«Αναμφίβολα, αυτός είναι ένας ωραίος τρόπος να το θέσει κανείς. Και, ναι, αυτός είναι μέχρι τώρα ο στόχος της δουλειάς μου: να επαναδημιουργήσω αυτές τις σκόρπιες ιστορίες που η Ιστορία έχει λησμονήσει, αγνοήσει ή σβήσει».

Θα λέγατε ότι «Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο» είναι ένα πολιτικό βιβλίο;

«Όταν γράφεις για εξαιρετικά φορτισμένες στιγμές της Ιστορίας, δεν είσαι στην πραγματικότητα σε θέση να αποφύγεις την πολιτική, οπότε, υπό αυτή την έννοια, ναι, είναι. Και ο Αστερισμός ζωτικών φαινομένων και Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο έχουν ως επίκεντρο χαρακτήρες που βρίσκονται μακριά από τις πηγές της πολιτικής εξουσίας αλλά κοντά στις επιπτώσεις τους. Και τα δύο βιβλία εξερευνούν τους τρόπους με τους οποίους η πολιτική μπορεί να διαποτίσει και να διαφθείρει την προσωπική σφαίρα. Αμφότερα εκτυλίσσονται σε περιοχές του πλανήτη όπου το κόστος το οποίο καλούνται να πληρώσουν εκείνοι που αντιτίθενται στην κεντρική εξουσία είναι πολύ υψηλότερο από αυτό που βαραίνει όσους πράττουν το ίδιο στις περισσότερες δυτικές χώρες. Κανένα όμως από τα δύο δεν έχει δική του πολιτική ατζέντα».

Anthony Marra

Από την πρώτη σελίδα του «Τσάρου» εισπράττει κανείς μια εσάνς επιστημονικής φαντασίας. Νομίζω ότι οι τελευταίες σελίδες το επιβεβαιώνουν...

«Τείνουμε να σκεφτόμαστε τις δυστοπίες και τα αποκαλυπτικά μελλοντικά σύμπαντα αποκλειστικά ως προϊόντα της επιστημονικής φαντασίας. "Star Wars", "The Hunger Games", "Mad Max" κ.τ.λ. Και όμως για κάποιον που ζει εν έτει 1999 στο Γκρόζνι, η αποκάλυψη έχει ήδη έρθει. Για κάποιον στη Μόσχα του 1937, η δυστοπία βρίσκεται παντού. Δεν χρειάζεται να κοιτάζουμε στα αστέρια ή στο μέλλον. Για πολύ κόσμο, βρίσκεται ήδη εδώ».

Διορθώστε με αν κάνω λάθος, αλλά λέγεται ότι έχει πλέον λήξει η ενασχόληση σας με τον ρωσικό κόσμο και ότι αυτή την περίοδο γράφετε ένα μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στο Λος Άντζελες και στην Ιταλία. Θα εξετάζατε, αλήθεια, να γράψετε κάτι για την Ελλάδα; Με την πρωτοφανή οικονομική κρίση που παρ' ολίγον να αποσταθεροποιήσει ολόκληρη την Ευρώπη και με τα κύματα των προσφύγων, γράφεται εδώ μπόλικη Ιστορία. Σας διαβεβαιώ υπάρχουν άπειροι, ημιφωτισμένοι κανονικοί άνθρωποι...

«Ένας από τους λόγους για τους οποίους ασχολήθηκα με την Τσετσενία ήταν η απουσία μυθιστορημάτων που να εξετάζουν τη νεότερη Ιστορία της στην αγγλική γλώσσα. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει για την Ελλάδα. Έχετε δίκιο, δεν υπάρχει κεφάλαιο της σύγχρονης ευρωπαϊκής Ιστορίας πιο δραματικό και πιο επείγον από αυτό της Ελλάδας. Όμως, η Ελλάδα μπορεί να περηφανεύεται για μια σφύζουσα λογοτεχνική παράδοση, η οποία ήδη παράγει τα κείμενα εκείνα που θα δώσουν ζωή και νόημα σε όλο αυτό το κομμάτι της Ιστορίας. Ωστόσο, αν κάποιος προθυμοποιηθεί να με φιλοξενήσει στη χώρα σας, θα ήμουν αληθινά πανευτυχής να ξεκινήσω μια έρευνα».

Το βιβλίο είναι, μεταξύ άλλων, προφητικό. Σας θυμίζω ότι ένας από τους ήρωές σας, ο Σεργκέι, διαβάζει την αυτοβιογραφία του Ντόναλντ Τραμπ όταν ξεκινά εντατικά μαθήματα αγγλικών.

«Ήταν καθαρά συμπτωματικό. Έγραψα το συγκεκριμένο σημείο πολύ πριν ο Τραμπ ανακοινώσει την υποψηφιότητα του για την προεδρία και πραγματικά δεν είχα ιδέα τι μας επιφύλασσε η μοίρα. Στην εν λόγω ιστορία προσπάθησα να φανταστώ ποιο θα ήταν το ιδεώδες πρότυπο για έναν επίδοξο κομπιναδόρο. Στην κατηγορία "κραυγαλέοι, άθλιας αισθητικής, επίχρυσοι καλλιτέχνες του κώλου", ο Ντόναλντ Τραμπ είναι βασιλιάς».

Θεωρείτε όχι υπάρχει μια κατηγορία Αμερικανών έτοιμων να πιστέψουν στο οτιδήποτε, ακόμη και αν πρόκειται για κάτι που αψηφά τη λογική τους; Εκτός, βέβαια, από τους θαυμαστές του Τομ Χανκς που αναφέρετε στο βιβλίο...

«Αναμφίβολα, θα τοποθετούσα στην κορυφή της λίστας τους ένθερμους φαν του Ντόναλντ Τραμπ. Οποιονδήποτε αγόρασε ένα από τα γελοία κόκκινα καπέλα του. Είναι αποθαρρυντικό το πόσο επιρρεπείς στη φαντασιοπληξία ―όσο εξωπραγματική, παράλογη και σκληρή και αν είναι αυτή― αποδεικνύονται πολλοί από τους συμπατριώτες μου. Μεγάλωσα στην Ουάσιγκτον Ντι Σι και η πιτσαρία της γειτονιάς μου είναι ένα μέρος με το όνομα "Comet Ping Pong". Ο πιο στενός παιδικός φίλος μου εργαζόταν εκεί όταν πριν από μερικές εβδομάδες εμφανίστηκε ένας παλαβός με ένα αυτόματο και άνοιξε πυρ (ευτυχώς, χωρίς να υπάρξει κανένας τραυματίας). Ποιο ήταν το κίνητρο του πιστολέρο; Είχε διαβάσει μια "ψευδή είδηση" ότι μέσα από αυτήν την πιτσαρία η Χίλαρι Κλίντον συντόνιζε μια σατανιστική, κανιβαλιστική επιχείρηση παιδικής πορνείας (σ.σ.: με «πελάτες» ανώτατα στελέχη της εκστρατείας της). Και σαν να μην ήταν αυτό αρκετά τρομακτικό, ο σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του νεοεκλεγέντος αμερικανού Προέδρου (σ.σ.: Μάικλ Φλιν) είχε τουιτάρει τους προηγούμενους μήνες αυτή τη θεωρία συνωμοσίας (σ.σ.: σύμφωνα με την οποία μικρά παιδιά εκπορνεύονται σε Δημοκρατικούς). Τώρα, οι τρόφιμοι διευθύνουν το άσυλο».

Anthony Marra

Εσείς τι είδους Αμερικανός είστε;

 «Αυτή την εποχή, ένας αποκαρδιωμένος Αμερικανός. Ποτέ δεν υπήρξα πιο περήφανος που είμαι Αμερικανός όσο όταν εξελέγη ο Ομπάμα, ποτέ πιο ντροπιασμένος από όσο όταν εξελέγη ο Τραμπ. Το βιογραφικό του Ομπάμα, η πίστη του στη δυνατότητα της ελπίδας και της αλλαγής, ήταν η επιβεβαίωση ότι η ελπίδα που είχα για την Αμερική είχε βάση. Η προκατάληψη και η ηλιθιότητα του Ντόναλντ Τραμπ και όλων αυτών που εκείνος αντιπροσωπεύει δεν ήταν παρά η θλιβερή επιβεβαίωση ότι και ο φόβος μου για την Αμερική είχε βάση».

Στην εισαγωγή του τελευταίου βιβλίου της, «Iron Curtain» («Σιδηρούν παραπέτασμα»), η πολιτογραφημένη Πολωνή Αμερικανίδα Αν Άπλμπαουμ γράφει: «Έχουν υπάρξει καθεστώτα που προσέβλεπαν στον απόλυτο έλεγχο όχι μόνο των οργάνων του κράτους αλλά της ίδιας της ανθρώπινης φύσης». Αποφαίνεται δε ότι θα έπρεπε να μελετούμε σήμερα ενδελεχώς τους τρόπους με τους οποίους λειτουργούσε ο ολοκληρωτισμός στο παρελθόν, καθότι «δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι τα κινητά τηλέφωνα, το Διαδίκτυο και οι φωτογραφίες από δορυφόρο δεν θα καταλήξουν εργαλεία ελέγχου». Συμφωνείτε;

 «Οι βασικοί κίνδυνοι του "κράτους επιτήρησης" ("surveillance state"), τους οποίους φέρνουν στο φως άνθρωποι όπως ο Έντουαρντ Σνόουντεν, πάντα προβάλλονταν στο μέλλον. Όσα και να τους προσάψει κανείς, και ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος και ο Μπαράκ Ομπάμα λειτουργούσαν στο πλαίσιο δημοκρατικών, φιλελεύθερων κανόνων. Δεν υπήρξε ποτέ μεγάλος κίνδυνος κάποιος από τους δύο να επιδοθεί σε εκτεταμένη κατασκοπεία ή στο μεθοδευμένο φίμωμα των αντίπαλων φωνών. Ο αληθινός κίνδυνος ήταν πάντα η πιθανότητα αυτές οι ισχυρές και μη σεβόμενες την ιδιωτικότητα τεχνολογίες να πέσουν στα χέρια ενός παντελώς αστοιχείωτου προέδρου, χωρίς κανέναν σεβασμό ή πίστη στο κράτος δικαίου και θεσμών. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, αυτή η πιθανότητα τοποθετούνταν πέρα από τον ορατό ορίζοντα, στο απώτερο μέλλον. Το πρόβλημα με το μέλλον έγκειται στο ότι πάντα γίνεται παρόν».

Η άνοδος της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο μοιάζει με εφιαλτική ηχώ της δεκαετίας του 1930. Πώς, αλήθεια, εξηγείτε την εγγενή σχεδόν αδυναμία της ανθρωπότητας να διδαχθεί από την Ιστορία;

«Είναι μια εύλογη ερώτηση που όλοι αγωνίζονται να απαντήσουν. Ένα αρκετά ισχυρό επιχείρημα που έχω διαβάσει είναι ότι η τελευταία γενιά που μπορούσε να ανακαλέσει μνήμες από τη δεκαετία του 1930 έχει φύγει από τη ζωή. Δεν υπάρχει δηλαδή πλέον μια ζωντανή μνήμη τού πού μπορεί να οδηγήσει η ακροδεξιά, εθνικιστική, λαϊκιστική δημαγωγία. Πιθανώς, οι έχοντες την τύχη να ζουν τα τελευταία εβδομήντα χρόνια ειρήνης να θεωρούν ότι αυτό είναι το status quo και όχι η παρέκκλιση στην ευρωπαϊκή Ιστορία, γεγονός που δικαιολογεί την τάση τους να δρουν με λιγότερη σύνεση. Όσον αφορά την αδυναμία μας να διδαχθούμε από την Ιστορία, θα έλεγα ότι είμαστε ικανοί να μάθουμε μόνο αυτό το οποίο είμαστε διατεθειμένοι να ακούσουμε».

Τελικά «Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο» είναι αποκλειστικά προϊόν ιστορικής έρευνας και επινόησης; Δεν μπήκατε στον πειρασμό να ενσταλάξετε αυτοβιογραφικά στοιχεία;

«Και βέβαια. Υπάρχουν κάμποσες μικρές, αυτοβιογραφικές αναφορές. Για παράδειγμα, τα σχόλια για τον Τζιμ Κάρεϊ από το "Γραφείο Ταξιδίων του Γκρόζνι", τα αλίευσα από μια συζήτηση που είχα με ένα φαν του Κάρεϊ στην Τσετσενία. Αλλά και αρκετές από τις περιγραφές και τις εμπειρίες του Αλεξέι είναι ατόφιες δικές μου εμπειρίες, από το διάστημα που έζησα ο ίδιος στη Ρωσία. Όσο για το δικό μου καταδικασμένο παιδικό όνειρο, ότι θα γίνω αστροναύτης, είναι η κόντα (σ.σ.: κατακλείδα στη μουσική) που κλείνει τον "Τσάρο". Τέλος, οι καλύτερες ατάκες του βιβλίου για πρώτη φορά δοκιμάστηκαν σε συζητήσεις ανάμεσα σε εμένα και τους γονείς μου ή το κορίτσι μου».

Θα μπορούσατε να μου περιγράψετε μια συνηθισμένη ημέρα σας;

«Κάποτε άκουσα έναν συγγραφέα να λέει ότι δουλεύει μόνο όταν έχει έμπνευση και φροντίζει ώστε να εμπνέεται 9.00 με 5.00. Κάπως έτσι μοιάζει λίγο πολύ μια συνηθισμένη ημέρα στη ζωή μου».

Έτικέττες:
Anthony Marra
,
Αστερισμός ζωτικών φαινομένων
,
Ο Τσάρος της αγάπης και της τέκνο